Fleurs du Mal Magazine
Or see the index
F u t u r i s m s :
Precursors, Protagonists, Legacies
International conference – University of Utrecht
1-3 December 2009
A century after the launching of the first Futurist manifesto in 1909, and 65 years since Marinetti’s death on December 2, 1944, Futurism seems to be the one avant-garde movement that was most successful in enduringly inspiring artists and writers around the world and in thus bridging the gap between theory and praxis. This conference aims at a better/deeper understanding of Futurism’s significance by focusing on the (relative) innovative qualities of the movement (Precursors), lesser-known actual Futurist projects and careers (Protagonists) and its lasting cultural and political relevance (Legacies).
Like most avant-garde movements Futurism suggested to present a clear break with the art and ideas of the past. Yet many of its defining characteristics can be traced to earlier movements, artists and currents. Futurism’s defining forwards looking rhetoric tended to obscure these relationships as well as its own regressive character. The Precursors-segment of the conference will try to address these issues.
The canon of Futurist works and artists is fairly limited. The scope of the movement has been demonstrated in major exhibitions (catalogues), but many major works, concepts and careers remain relatively unknown. In the Protagonist-section the conference acknowledges the diversity of the Futurist project by showing, analyzing and discussing contributions that even most specialists, scholars and curators tend to leave out of the picture.
The Legacies-part deals with the heritage of Marinetti’s programme, which is overwhelmingly present, in the arts as well as in society at large. New internet applications have abolished boundaries of time and space. WiFi offers the opportunities already advocated in Marinetti’s concept of ‘wireless imagination’. Emerging young poets all over the globe engage in destroying syntax and introducing mathematical sign language, thus accomplishing on a worldwide scale Marinetti’s Futurist poetics of telegraphic language. After the success of concrete poetry and musique concrète in the 1950s, multimedia, mixed media and inter-mediality presently reign in the arts world. And also ideologically the Futurist legacy has not lost its topicality, nor its highly controversial impact, considering the re-emergence of Futurist ideas on the hygiene of war in the rhetoric on the war on terror.
Futurism’s presence in today’s world calls for reflection, both on the topicality of the futurist legacy during the past century and on its transformations. In mapping Futurism’s development and presence in technological, artistic and political terms, the conference hopes to gain better understanding of the movement’s legacy as well as of the cultural dynamics of transgression vs regression which in the long run determines Futurism’s lasting success.
Futurisms – Precursors, Protagonists, Legacies
Utrecht University
International conference
1 – 3 December 2009
Confirmed keynote speakers: Günter Berghaus (Bristol University), Giovanni Lista (CNRS, Paris), Marjorie Perloff (Stanford University) and Jeffrey Schnapp (Stanford University); confirmed invited speakers are Walter Adamson (Amory University, Atlanta), Timothy Campbell (Cornell University), Silvia Contarini (Paris-X Nanterre) and Luca Somigli (Toronto University).
Organisors: Geert Buelens (chair of modern Dutch literature, University of Utrecht), Harald Hendrix (chair of Italian Studies, University of Utrecht), Monica Jansen (assistant professor in Italian Studies, Universities of Utrecht and Antwerp) and Wanda Strauven (associate professor in Film Studies, University of Amsterdam).
Conference website: www.hum.uu.nl/futurisms
FLEURSDUMAL.NL MAGAZINE
More in: Futurism
El Lissitzky: Proun, ca. 1922-1923. Photo Peter Cox
Van Abbemuseum Eindhoven
L I S S I T Z K Y +
Part 1 – Victory over the Sun
19/09/2009 – 05/09/2010
The Van Abbemuseum hosts one of the world’s biggest and most important collections of work by the Russian artist El Lissitzky (1890-1941). He was probably the most dynamic artist of his time. Lissitzky is highly important to the Van Abbemuseum. His work, his ideas and his artistic objectives correspond closely with the museum’s own engagement with experimentation, radical creativity and public participation. Lissitzky was not a creator of static, self-contained works. His creativity was dynamic, public, a mass of plans and projects, bristling with life. The museum is keen to make that verve – that vitality – tangible for today’s public. The Lissitzky + project is comprised of three exhibitions, each taking a specific theme, which over the coming three years will shed new light on Lissitzky’s oeuvre. An entire floor of the museum’s new building is being rearranged for these new presentations. Victory over the Sun, the futurist opera that received its premiere in St. Petersburg in 1913, is the focal point of the first exhibition.
‘Victory over the Sun’
The Russian artist Kazimir Malevich designed the fantastic costumes and sets for this opera’s premiere in 1913. The opera was staged for a second time after the Russian Revolution. This 1920 production was mounted in Vitebsk by members of Unovis (Advocates of new art), a group of artists who were striving after a new and dynamic form of art. Inspired by this performance, Lissitzky thought that it would also be possible to recast the work as an electromechanical show. He designed a number of figurines and a dynamic stage set for these doll-like figures. Besides an edition of the final result, the Figurinnenmappe, a portfolio of lithographs depicting several of the opera’s characters, the Van Abbemuseum’s collection includes unique sketches for these figurines and a number of printer’s proofs.
From two dimensions to three
Designs by Lissitzky will be presented in a threedimensional form throughout the exhibition. For example, in the first room the red and black square from his book The Story of Two Squares will be realised as cubes, with the three-dimensional models based on the Figurinnenmappe displayed inside the red cube. In the introduction to this portfolio, Lissitzky actually provides instructions for anyone who would like to create threedimensional models based on these illustrations. However, nobody has ever done this, and the Van Abbemuseum is seizing the initiative to have several of these models designed and realised. These will be installed in the spatial machinery that Lissitzky conceived, so that visitors can walk around them. The reconstruction of the renowned Proun space from the museum’s collection will be presented in the black cube. The designs associated with the work inside the cubes will be displayed in the immediate vicinity of the red and black cubes. In the second room the focus shifts to Lissitzky as a graphic designer, while the third room sheds light on his international activities.
Lissitzky’s architectural designs are presented in the fourth room, together with models of several designs by other artists and architects. The presentation in this space includes a towering maquette of his Cloudprop skyscraper. A blown-up version of the design for the New Man figurine is to be mounted on the window in the stairwell, while two enlargements of designs for propaganda posters on trams in Vitebsk will be presented on the walls each year. Room five is devoted to the story of how the Van Abbemuseum acquired its Lissitzky collection, and in the sixth room the public can find complementary information. Outside, a six-metrehigh rendering of one of the figurines, the Gravediggers, specially constructed for this exhibition, is to be installed in the museum lake.
The new, dynamic art
Lissitzky was a painter, a graphic artist and a designer of architecture, furniture, books and posters. He was a writer, a photographer and an indefatigable traveller. He was, moreover, a veritable mediator between the cultures of Soviet Russia and Western Europe. He collaborated closely with Kazimir Malevich, Hans Arp, Kurt Schwitters, László Moholy-Nagy, Theo van Doesburg and many other people, including architects, theatre directors and filmmakers from across Europe. Inspired by innovations in technology and science, in the 1920s these artists were searching for a new, revolutionary visual idiom with which they wanted to represent a utopian reality. Artists employed this visual idiom for the advancement of a new socialist society, most especiallyin Russia. Malevich became the mentor and later colleague of Lissitzky. It was through Malevich that Lissitzky became acquainted with Russian Futurism. The outbreak of the First World War forced the young Lissitzky to leave Germany, where he had been studying architecture. He returned to Russia, first to Moscow and then to Vitebsk (now in Belarus), where he taught at the People’s Art School, which Chagall had founded there after the Revolution. Malevich moved to Vitebsk to teach at the academy, and Lissitzky subsequently became a convert to the dynamic, geometrical art that Malevich termed ‘Suprematism’. This movement’s ambition was to change the world. The past was dead; the only monuments of any significance were ‘Monuments of the Future’, as Lissitzky called them.
The museum has invited Professor Dr. John Milner of the Courtauld Institute in London, who is an authority on the Russian avant-garde, to devise a series of presentations around the Lissitzky collection. The aim of this series is to show Lissitzky’s oeuvre, as well as work by his colleagues and contemporaries, in several different contexts. This three-part series casts new light on Lissitzky’s oeuvre and the context in which it was produced, as well as on Lissitzky as a person. Lissitzky could be regarded as an important precursor of the contemporary artists, someone who was aware of his social and political role as well as of the demands that he made of himself and others with regard to artistic innovation.
The second exhibition (September 2010 to September 2011) presents Lissitzky’s work alongside the work of several radical female artists with whom he collaborated, while the third exhibition (September 2011 to September 2012) focuses on the dynamic human figure.
Guest curator of the project is John Milner, project leader at the Van Abbemuseum is Willem Jan Renders.
The Van Abbemuseum in Eindhoven is one of Europe’s leading museums for contemporary art. The museum’s extensive international collection of around 2700 works of art includes key works by Lissitzky, Picasso, Kokoschka, Chagall, Beuys and McCarthy. The museum has an experimental approach towards the issues of art and society. Openness, hospitality and knowledge exchange are important to the Van Abbemuseum. We stimulate ourselves and our visitors to think about a range of subjects, like the role of the collection as a cultural ‘memory’ or the museum as a public place. International cooperation and exchange have made the Van Abbemuseum a place for creative cross-fertilisation. A source of surprise, inspiration and imagination.
Van Abbemuseum Eindhoven
For more details visit website: www.vanabbemuseum.nl
fleursdumal.nl magazine for art & literature
.jpg)
Antony Kok Magazine: www.antonykok.nl
More in: EXPRESSIONISM, DADA & DE STIJL, SURREALISM
F U T U R I S M O 1 0 0
ROVERETO
Futurismo 100: Illuminations
Avant-gardes compared. Italy, Germany, Russia
17 January 2009 to 7 June 2009
One hundred years after the publication of the Futurist manifesto, the innovative force of the highly important art movement launched by Filippo Tommaso Marinetti in 1909 has lost none of its power. The Mart celebrates the centenary of Italy’s leading avant-garde movement by taking a fresh look at it in an exhibition curated by Ester Coen, reconstructing its development within the historical context of the early 20th century.
VENICE
Astrazioni
Museo Correr
5 June to 4 October 2009
MILAN
Simultaneità
Palazzo Reale
15 October 2009 to 25 January 2010
The last of the cycle of art exhibitions concludes the centenary celebrations of Futurism with a tribute to Umberto Boccioni. With Umberto Boccioni as the point of reference, Simultaneita’ compares a sequence of Futurist works by Carlo Carrà and Luigi Russolo to avant-garde European sculpture of the same period, exploring some of the most significant stages of the movement. On display at Simultaneita’ are collections from the Tate in London, Moscow’s Tretyakov Gallery and the Pompidou Centre in Paris, including Alexander Archipenko, Constantin Brancusi, Jean Arp, Raymond Duchamp-Villon, Jacob Epstein, Jacques Lipchitz, Antoine Pevsner, Naum Gabo and Vladimir Tatlin.
ROME
Futurismo
20 February to 24 May 2009
Starting with the early Futurist period, the exhibition offers works from the Centre Pompidou in Paris, and from the Museum of Modern Art in New York, to weave a path around a central core – the reconstruction of the 1912 Futurist exhibition held at the Bernheim-Jeune Gallery in Paris.
fleursdumal.nl magazine
magazine for art & literature
More in: Futurism
Liubov Popova
and Aleksandr Rodchenko
TATE MODERN LONDON
until 17 May 2009
The Russian Revolution was accompanied by a remarkable period of artistic experiment known as Constructivism, which questioned the fundamental properties of art and asked what its place should be in a new society. The Constructivists challenged the idea of the work of art as a unique commodity, explored more collective ways of working, and looked at how they could contribute to everyday life through design, architecture, industrial production, theatre and film.
Liubov Popova (1889-1924) and Aleksandr Rodchenko (1891-1956) were pivotal figures in the debates and discussions that defined Constructivism. Rodchenko, whose wife Varvara Stepanova was a major artist in her own right, energetically embraced almost all of its manifestations, from advertising to photography and film. Popova’s achievements in painting, theatre, and graphic and textile design took place in spite of ill health and tragedy: her husband died of typhoid in 1919, and she spent a year recuperating from the illness herself. In 1924 she and her son both died of scarlet fever.
The Constructivists compared the artist to an engineer, arranging materials scientifically and objectively, and producing art works as rationally as any other manufactured object. This was, in theory, an art that transcended gender differences. The equality of the sexes was an important Communist principle, and this was one of the first periods in history when female artists were valued as highly as their male counterparts.
fleursdumal.nl magazine – magazine for art & literature
More in: Constructivism
VICTORY BOOGIE WOOGIE
over de passie van Piet Mondriaan
Altijd al willen weten hoe Piet Mondriaan ertoe kwam om zwarte strepen op een wit doek te schilderen? Altijd gedacht dat hij kleurenblind was toen hij een schilderij maakte met een rode molen? Ooit geweten dat Mondriaan zijn kunst maakte voor een toekomstig ‘paradijs op aarde’?
In de muzikale voorstelling Victory Boogie Woogie komt u (bijna) alles te weten over de denkbeelden van de schilder Piet Mondriaan (1872-1944). Regisseur en schrijver Gerardjan Rijnders liet zich voor de toneeltekst inspireren door de Trialoog die Mondriaan publiceerde in het kunsttijdschrift ‘De Stijl’. De toneeltekst, de muziek van Boudewijn Tarenskeen en de vormgeving van Marc Warning vertellen samen het verhaal van Mondriaans utopie, waarbij de vraag opdoemt: was hij een genie of een maniak?
De boogie woogie wordt muzikaal gezien de motor van de avond, maar ook de foxtrot, de mambo en de charleston zullen al dan niet vermomd n de muzikale voorstelling Victory Boogie Woogie komt u (bijna) alles te weten over de denkbeelden van de schilder Piet Mondriaan (1872-1944). Regisseur en schrijver Gerardjan Rijnders liet zich voor de toneeltekst inspireren door de Trialoog die Mondriaan publiceerde in het kunsttijdschrift ‘De Stijl’. De toneeltekst, de muziek van Boudewijn Tarenskeen en de vormgeving van Marc Warning vertellen samen het verhaal van Mondriaans utopie, waarbij de vraag opdoemt: was hij een genie of een maniak?
De boogie woogie wordt muzikaal gezien de motor van de avond, maar ook de foxtrot, de mambo en de charleston zullen al dan niet vermomd te horen zijn. Niet zozeer om een indruk te geven van de muzikale wereld van Mondriaan, maar veeleer om de kunstenaar met zijn stellige ideeën en stijf taalgebruik aan het dansen te krijgen.
Victory Boogie Woogie, Mondriaans laatste werk, kreeg bekendheid toen het met geld van De Nederlandsche Bank werd aangeschaft ter gelegenheid van de overgang op de euro. Dit was nogal omstreden, omdat een dergelijk geschenk van de staat aan het Nederlandse volk niet voor iedereen te begrijpen was.
Gerardjan Rijnders is een bekende van Het Zuidelijk Toneel. Van 1977 tot 1985 zat hij in de artistieke leiding en sindsdien keerde hij regelmatig terug als gastregisseur. Al eerder werkten Rijnders en Warning samen: memorabele voorstellingen zijn onder meer: Rotjoch (1998), Snaren (2002) en recentelijk Tragedie (2007).
Speellijst Het Zuidelijk Toneel
fleursdumal.nl magazine – magazine for art & literature
More in: EXPRESSIONISM, DADA & DE STIJL, SURREALISM, Piet Mondriaan
.jpg){kind=small}
22 februari 2009
officiële inhuldiging gedenkplaat
Paul van Ostaijen
aan zijn geboortehuis
Lange Leemstraat 53
Antwerpen
OPPERVLAKKIGE CHARLESTON
Als je van het meisje van Milwaukee houdt
van het meisje houdt
van het meisje van Milwaukee houdt
– van de nacht vallen de sterren veel
en blijven aan de huizen hangen
Batschari Zigaretten Batschari Zigaretten
Sarotti ist so süsz und schön –
Als je van het meisje van Milwaukee houdt
schaak ze in een ford schaak ze in een ford
de vader die is dominee
de broer die woont te Chicago
in Oklahoma woont de olieoom
en je sienjaal een saksofoon
schaak ze in een ford schaak ze in een ford
de negers hebben dikke lippen
de negers hebben dikke rode lippen
Je voert je bruid naar Texas heen
in Texas woont een dominee
in Texas woont een goeie dominee
en je sienjaal een saksofoon
in Texas woont een dominee
Je voert je bruid naar Texas heen
Je stuurt een telegram naar Chicago
de nacht is klaar
en morgen ben-je miljoenair
dan vin-je de methode
de maan als lichtreklaam
Als je van het meisje van Milwaukee houdt
schaak ze in een ford – rem niet rem niet –
Je voert je bruid naar Texas heen
de negers hebben dikke lippen
de negers hebben dikke rode lippen
en alle dominee’s zijn goed
Als je van het meisje van Milwaukee houdt
van haar houdt
ram rem de trem
ram rem
Paul van Ostaijen
(1896-1928)
.jpg){kind=small}
fleursdumal.nl magazine
More in: Archive O-P, Ostaijen, Paul van, Paul van Ostaijen, Paul van Ostaijen
.jpg){kind=small}
Theo van Doesburg in Weimar
deel 3 (slot)
door Marco Entrop
Dadaïsten
De zomervakantie van 1922 brachten Theo en Nelly opnieuw door met Kok. De Tilburgse dichter arriveerde op 25 juli met de trein op het station van Weimar, waarna ze gedrieën vrijwel onmiddellijk via Berlijn doorreisden naar het Oostzee-eiland Rügen.
Op of rond 7 augustus was Kok weer terug in Tilburg. Van Doesburg had zich in de vakantie kunnen opladen voor wat zijn tour de force in Weimar zou worden, de organisatie van een klein kunstenaarscongres: het Internationale Congres van Konstruktivisten en Dadaïsten, waarvoor hij ook Tzara, Arp en Kurt Schwitters had uitgenodigd.
Op 25 september, de dag van het congres, poseerden de deelnemers op de trappen van het Landesmuseum am Museumsplatz (tegenwoordig: Neues Museum aan de Weimarplatz).
Het congres zelf werd ’s avonds gehouden in Hotel Fürstenhof.
Het interieur van Russischer Hof is sinds 1922 diverse keren gemoderniseerd, maar de behulpzame kelner van het café-restaurant weet vrijwel zeker dat de dadaïsten hun manifestatie hebben gehouden in de grootste zaal, de Karl-Augustsaal op de begane grond.
Per 1 november 1922 zegde Van Doesburg de huur op bij Undeutsch; z’n atelier hield hij vooralsnog aan. Hij ging in Berlijn wonen, op het adres Wittelbacherstraße 25 in de wijk Wilmersdorf.
Het verblijf in Berlijn bleek slechts een tussenstop. Het leven in Duitsland was voor hen inmiddels onbetaalbaar geworden. Op 5 december 1922 keerden ze terug naar Nederland.
Pleister
Eén jaar later was Van Doesburg voor even terug in Weimar. Met de hoofdconservator van het Landesmuseum, Wilhelm Köhler, beraadslaagde hij over de inrichting van een overzichtstentoonstelling van zijn werk. Van 16 december 1923 tot en met 24 januari 1924 waren 86 schilderijen, tekeningen en architectuurontwerpen van Van Doesburg te zien, verspreid over een aantal ruimtes in het Landesmuseum.
‘Does heeft […] in Weimar een prachtige tentoonstelling in het Landes-Museum’, schreef Nelly op 11 januari 1924 aan Kok. ‘Je zult het misschien wel in de krant gelezen hebben. Bij de opening heeft hij dadelijk een werk verkocht […]. Zij zijn er daar zeer enthousiast over en het wordt goed bezocht.’ In dezelfde brief schatte Van Doesburg die geestdrift toch iets anders in. Twee jaar lang had hij zijn zinnen gezet en hoop gehouden op een docentschap aan het Bauhaus. Ze wilden hem niet omdat ze, volgens Van Doesburg, een dominante invloed van De Stijl vreesden. ‘Ik moet dus maar op mij zelf blijven werken en zien dat ik er doorheen scharrel’, klonk het toch enigszins zuur.
De expositie in het Landesmuseum had ook iets van een eerbetoon. Van Doesburg was immers geen onbekende in Weimar. Voor het kunstleven van de stad had hij onbetwist verdienste gehad. Maar de tentoonstelling voelde misschien meer als een pleister op de wonde. Dat hij bij de opening verstek liet gaan zegt genoeg. In Weimar zou Van Doesburg zich niet meer laten zien.
Met dank aan Wilma Kossen en Wim van Eijck
Literatuur
Rolf Bothe (red.), Neues Museum Weimar. Geschichte und Ausblick (München-Berlijn 1997).
Rolf Bothe, Thomas Föhl en Magdalena Droste, Das frühe Bauhaus und Johannes Itten. Katalogbuch anläßlich des 75. Gründungsjubiläums des Staatlichen Bauhauses in Weimar (Ostfildern-Ruit 1994).
Van Doesburg Archief (Schenking Van Moorsel), Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie, Den Haag.
Kai-Uwe Hemken en Rainer Stommer, ‘Der “De Stijl”-Kurs von Theo van Doesburg in Weimar (1922)’, in: Konstruktivistische Internationale Schöpferische Arbeitsgemeinschaft, 1922-1927: Utopien für eine Europaïsche Kultur (Stuttgart 1992), p. 168-177.
Michel Kerres, ‘Logeren in historie – Hotel Elephant herbergde Goethe en Schiller, Bach en Tolstoi. En Hitler’, in: NRC Handelsblad, zaterdag 26 maart 2005. Themabijlage ‘Stedentrips’, p. 17.
‘De Stijl overal absolute leiding’. De briefwisseling tussen Theo van Doesburg en Antony Kok. Bezorgd door Alied Ottevanger. RKD-bronnenreeks, deel 5 (Bussum 2008).
Marco Entrop: Theo van Doesburg in Weimar
deel 3 (slot)
© M. Entrop 2008
.jpg)
.jpg){kind=small}
Meer over Antony Kok, Theo van Doesburg en De Stijl:
.jpg)
KEMP=MAG poetry magazine – magazine for art & literature
More in: Bauhaus, Marco Entrop, Theo van Doesburg
.jpg){kind=small}
Theo van Doesburg in Weimar
deel 2
door Marco Entrop
Netonderbroeken
In de eerste week van juli 1921 stapte Kok op de trein naar Weimar. Van Doesburg, Nelly en Lena verwelkomden hem op het station. Van Doesburgs tweede echtgenote Lena Milius was al enige dagen hun gast. Vermoedelijk overnachtte zowel zij als Kok in het pension van Graf Keyserling. Misschien nog dezelfde dag is de foto gemaakt van de vrienden aan de thee, op het bordes voor het pension.
Kok is inderdaad een dag of acht gebleven en genoot van zijn vrienden, de stad en de omgeving. Bij Ludwig Thelemanns Buch- und Kunsthandlung op Schillerstraße 15 (thans een brillenwinkel) liet hij zich verleiden tot het kopen van een flink aantal boeken en plaatste hij een bestelling voor de werken die niet op voorraad waren. Overigens is Thelemann nog altijd dé boekhandel van Weimar. De winkel, tevens antiquariaat, bevindt zich tegenwoordig op de hoek van de Rittergasse en Windischenstraße, slechts op een steenworp afstand van de vroegere locatie. Kok kocht in Weimar niet alleen boeken. Bij een herenmodezaak in de Schillerstraße informeerde hij naar zijn merk netonderbroeken.
Na Koks vertrek besloot Lena nog een paar dagen te blijven. Op vrijdag 15 juli reisde zij terug naar Den Haag met het echtpaar Oud, dat Van Doesburg in Weimar was komen opzoeken. Het was meteen de laatste dag voor Theo en Nelly in pension Keyserling. Van Doesburg had eindelijk, na lang zoeken, een atelier gevonden. Per 1 juli 1921 huurde hij voor 600 Mark per jaar een werkruimte op de eerste verdieping van de aanbouw van het atelierhuis van ‘Freiherr’ prof. Elmar von Eschwege, een kunstminnende baron die zelf ook schilderde.
Het huis stond in Oberweimar, op het adres Am Schanzengraben 8. Na een gemeentelijke herindeling is de straatnaam gewijzigd in An der Falkenburg. Van Doesburgs atelier is hier terug te vinden achter huisnummer 3.
Katzenmusik
Doordat het atelier niet over een woongedeelte beschikte, waren Theo en Nelly genoodzaakt elders kamers te huren. Op 16 juli 1921 kwamen ze terecht aan de westkant van de stad in de Lisztstraße 25, waarschijnlijk een pension. Het huis heeft als straatnummer 27; nummer 25 bevindt zich aan de achterzijde.
Het beviel hun daar allerminst, vergeleken ‘bij die heerlijke woning Am Horn! We denken er dan ook weer aan weg te gaan en hebben een prachtige woning aan de Belverdère allee pal bij m’n atelier op ’t oog. Ook weer heelemaal vrij en zonder huizen vóór of achter’, lichtte Van Doesburg Kok in op 3 augustus 1921. Een week later was het zo ver: aan de Belvederer Allee, een lommerrijke laan die zich uitstrekt over de volle lengte van de westzijde van het park aan de Ilm, op de hoek met de Albert-Kuntz-Straße, huurde Van Doesburg op nummer 48 het souterrain.
De verhuurder was de architect Paul Undeutsch, bijna-buurman van Von Eschwege, die ook aan de Belvederer Allee woonde. ‘Een prachtvilla nog mooier dan Am Horn!’, schreef Van Doesburg op 17 augustus 1921 aan Kok. Het zou hun woonadres in Weimar blijven, hoewel ze een keer hebben overwogen om te verhuizen. De baron wilde namelijk niet dat Nelly, die hij toestemming had gegeven om bij hem thuis te studeren, oefende op het werk van de moderne componisten, dat hij maar ‘revolutionaire KatzenMusik’ vond en waar hij zenuwachtig van werd. Vervolgens mocht ze van mevrouw Undeutsch geen piano op haar kamer zetten. ‘Het stoort haar als ze den heelen dag muziek hoort. “Pest-lui”!!!’, luchtte ze op 27 september 1921 haar hart in een brief aan Kok. ‘Heel misschien gaan we wel weer naar Am Horn. Dat lokt ons zoo aan.’ Maar bij Graf Keyserling was geen plaats meer. In oktober 1921 betrok in de villa Am Horn 53 Paul Klee met zijn gezin een verdieping, nadat hij – en niet Van Doesburg – benoemd was als docent aan het Bauhaus. Een plaquette boven de voordeur herinnert aan het feit dat Klee op dit adres heeft gewoond.
Stampvol
Op 26 november 1921 verlieten Theo en Nelly van Doesburg Weimar voor een lezingentournee door België. Nelly reisde na afloop naar Wenen, Van Doesburg naar Leiden. Op 1 januari 1922 waren ze samen weer terug in (het ijskoude) Weimar. Het atelier en de kamers bij Undeutsch hadden ze aangehouden. Na de barre winter opende Van Doesburg het offensief op het Bauhaus. Op 8 maart startte zijn Stijl-cursus, waarvoor een groot aantal Bauhaus-studenten zich had aangemeld. De cursus werd de eerste maanden elke woensdagavond gehouden in het atelier van Van Doesburgs protégé Karl Peter Röhl, die zowat naast het Bauhaus woonde in de Buchfarterstraße 12 (nu Geschwister-Scholl-straße 4).
Dezelfde maand probeerde Van Doesburg zijn lezing-met-lichtbeelden ‘Der Wille zum Stil’ ergens onder te brengen. Hiervoor nam hij Bruno Wollbrück in de arm, eigenaar van de Thelemann-boekhandel in de Schillerstraße, die op hetzelfde adres actief was als impresario. Het viel nog niet mee een geschikte locatie voor Van Doesburgs optreden te vinden. Het statige Hotel Fürstenhof aan de Karlsplatz (nu: Grand Hotel Russischer Hof aan de Goetheplatz), destijds dé kunstenaarshangplek van Weimar, had al zijn zalen vergeven aan een congres. Ook de Armbrustsaal in het verenigingsgebouw van de Armbrustschützengesellschaft aan de Schützengasse 14 (nu bioscoop CineStar) was niet beschikbaar. De enige mogelijkheid deed zich voor op vrijdag 31 maart, in het Erholungs-gebouw.
Op 29 maart verscheen in de Allgemeine Thüringer Tageszeitung de aankondiging dat Theo van Doesburg twee dagen later, om acht uur ’s avonds, zou spreken over ‘Der Wille zum Stil’. Voor de ‘musikalischen Erläuterungen’ zorgde Pétro van Doesburg. De Erholung bevond zich pal tegenover Hotel Fürstenhof. Het gebouw staat er nog maar heet tegenwoordig voluit: Jugend- und Kultur Zentrum Mon Ami, kortweg: ‘Mon Ami’.
De rechtervleugel is filmhuis. Op 3 april liet Nelly speciaal aan Kok weten hoe haar muzikale bijdrage was ontvangen: ‘Stampvolle zaal. Publiek heel rustig en ’t grootste gedeelte vond het prachtig. De voordracht zelf is ook enorm. Zóó goed in elkaar gezet. Zoo constructief (met 70 lichtbeelden).’ In de Allgemeine Thüringische Landeszeitung Deutschlands verscheen de volgende dag evenwel een nogal zuinige bespreking van de lezing, waarin Nelly’s pianospel nog als beste uit de bus kwam.
Een tweede lezing in Weimar, getiteld: ‘Neo-plastische Monumentalität’, wederom met Nelly aan de vleugel, hield Van Doesburg op woensdagavond 17 mei 1922 ten huize van Grafin Dürckheim, Chranachstraße 47. Die straat kruist de Lisztstraße waar Van Doesburg in juli 1921 kort woonde.
Marco Entrop: Theo van Doesburg in Weimar – deel 2
(wordt vervolgd)
© M. Entrop 2008
.jpg)
.jpg){kind=small}
Meer over Antony Kok, Theo van Doesburg en De Stijl
.jpg)
.jpg){kind=small}
KEMP=MAG poetry magazine – magazine for art & literature
More in: Bauhaus, Marco Entrop, Theo van Doesburg
Theo van Doesburg in Weimar
deel 1
door Marco Entrop
‘Wat is Weimar mooi en wat is het hier veel gecultiveerder als te Berlijn. Ik heb me hier genesteld in een hôtel “Elefant”. Zal Donderdag den lezing houden in het Stat: Bauhaus over “Stijl eenheid” […]. Ik hoop dat jelui het allen goed maakt. Weest hart: gegroet van jelui vriend Does.’
De ansichtkaart draagt het poststempel 29.XII.1920. Op de beeldzijde staat een foto van het Goethe Museum, het voormalige woonhuis van de grote Duitse dichter aan het Frauenplan. De kaart was gericht aan Antony Kok en zijn familie in Tilburg. Eindelijk had Theo van Doesburg weer eens van zich laten horen. Sinds 18 december 1920 verbleef hij in Duitsland, de eerste week in Berlijn, waar hij een groot aantal geestverwanten ontmoette en nieuwe relaties aanknoopte. Met de dadaïst Hans Richter waren de banden kennelijk meteen familiair, want Van Doesburg reisde op 23 december met hem mee naar Klein Kölzig, het landgoed van de ouders van Richter, om er de Kerstdagen door te brengen. Binnen de Berlijnse kunstenaarsscene lijkt men om Van Doesburg te hebben gevochten. De architect Walter Gropius, die directeur was van het Staatliche Bauhaus te Weimar, nodigde hem prompt uit een lezing te komen geven voor zijn studenten en om kennis te maken met enkele docenten. Op maandag 27 december reed Van Doesburg met de auto mee van Klein Kölzig naar Weimar. De volgende dag stuurde hij Kok een ansichtkaart.
Dat eerste bezoek aan Weimar moet op Van Doesburg geweldig indruk hebben gemaakt. In een enthousiaste brief aan Kok van 7 januari 1921, geschreven vier dagen na zijn terugkomst in Leiden, kon hij zijn geluk niet op. Het Bauhaus, waar hij op donderdag 30 december zijn lezing had gegeven, had volgens hem op zijn grondvesten staan schudden: ‘In Weimar heb ik alles radicaal ondersteboven gekeerd. Dat is de beroemdste academie, die nu modernste leeraren heeft! Ik heb de Schüler daar iederen avond gesproken en overal het vergif van den nieuwen geest rondgestrooid. De Stijl zal binnen kort opnieuw verschijnen radicaler. Ik heb bergen kracht en weet nu dat onze inzichten zullen overwinnen: Allen en Alles!’
Grootspraak of niet, Van Doesburg zou in Weimar niet zegevieren. Zijn vurige wens als docent aan het Bauhaus benoemd te worden en de opleiding in de geest van De Stijl om te vormen, bleef onvervuld. Toch had hij er alles aan gedaan: gelobbyd, zieltjes gewonnen, ruzie gemaakt en dwars gelegen. Met lege handen en teleurgesteld keerde Van Doesburg op 1 november 1922 Weimar de rug toe.
Tussen april 1921 en november 1922 verbleef Theo van Doesburg twee lange, aaneengesloten perioden in Weimar, bij elkaar zo’n anderhalf jaar, samen met zijn kort ervoor verworven nieuwe liefde, de eenentwintigjarige pianiste Nelly van Moorsel. Anno 2008 blijken hun sporen in de culturele hoofdstad van Thüringen nog niet te zijn uitgewist: de huizen en pensions waar zij hebben gewoond, het atelier waar Van Doesburg heeft gewerkt en de plaatsen waar hij voordrachten heeft gehouden en met de dadaïsten heeft opgetreden. Het is er allemaal nog.
Führer Balkon
Als gast van het Bauhaus kreeg Van Doesburg een monumentaal onthaal. Hij werd ondergebracht in het beste hotel en tevens een van de oudste van de stad, Hotel Elephant – ‘sinds 1696’ – aan de Markt, het historische marktplein. Het is een hotel met een rijke en illustere geschiedenis. Bach, Wagner, Liszt en Schumann logeerden er. De Russische schrijver Tolstoi bracht er de nacht door. Goethe, die zijn straat maar hoefde uit te lopen om er te komen, vierde er in 1829 zijn tachtigste verjaardag. In de roman Lotte in Weimar (1939) laat Thomas Mann zijn hoofdpersoon Charlotte Kestner haar intrek in ‘Zum Elephanten’ nemen. Maar Elephant was ook het favoriete hotel van Adolf Hitler die, toen hij eenmaal aan de macht was, het gebouw in 1938 liet afbreken en architect Hermann Giesler de opdracht gaf het in nazi-stijl te herbouwen. Op de eerste verdieping kwam nu een staatsiebalkon met uitzicht over het plein, speciaal bedoeld voor Hitlers redevoeringen voor de inwoners van Weimar. Dat had hij afgekeken van de Duce in Rome. Het ‘Führer Balkon’ is er nog steeds. In het huidige Hotel Elephant heeft Van Doesburg dus niet geslapen, wél op die plek
Flinke tippel
Precies een maand na zijn terugkeer in Nederland begon Van Doesburg werk te maken van zijn voornemen zich in Weimar te vestigen. Aan Gropius’ assistent Adolf Meyer, die hij te Berlijn had leren kennen, schreef hij op 4 februari 1921 een brief. Hij vroeg hem behulpzaam te zijn bij het vinden van geschikte woonruimte. Bij voorkeur geen hotel, dat was te duur: ‘Atelier mit Schlaf- (und so möglich Bade-) zimmer, möblirt, genügt schon, am liebsten hatte ich aber eine kleine freie möblirte Wohnung in der Umgegend von Weimar.’
Bij aankomst in Weimar namen Theo en Nelly van Doesburg op 29 april 1921 hun intrek in het pension van Graf Keyserling, op het adres Am Horn 53.
Het was weliswaar geen hotel, maar ook geen atelier. Evenmin was het Meyer gelukt voor hen een gemeubileerde woning buiten de stad te huren. Maar het huis Am Horn mocht er wezen. De villa ligt fraai, hoog boven het Park an der Ilm, dat vanuit het huis deels is te overzien. De straat, meer een laan, loopt over de heuvel omhoog en eindigt even voorbij het pension in een grindweg. Iets verderop, op nummer 61, staat het beroemde Musterhaus, in 1923 gebouwd naar een ontwerp van de Bauhaus-architecten Walter Gropius en Georg Muche.
Vanaf het pension was het voor Van Doesburg overigens nog een flinke tippel naar het Bauhaus aan de Kunstschulstraße (nu Geschwister-Scholl-straße), hoewel het hemelsbreed nauwelijks meer is dan een halve kilometer.
De kortste (en mooiste) route voert door het park: via het kronkelende pad de heuvel af naar beneden, langs het tuinhuis van Goethe, de Ilm over, voorbij het Liszt-Haus – zeker een halfuur lopen.
Vaak zal Van Doesburg die afstand niet hebben overbrugd; meestal kwam men naar hem toe: ‘Ik heb den geheelen dag bezoek en iederen avond bijna, komen leerlingen van het Statliches Bauhaus bij me op bezoek’, schreef hij Kok op 24 juni 1921. Kok moest maar gauw komen: ‘Je kunt je er geen voorstelling van maken hoe mooi het hier is. Je hebt hier het Schwabische en het Thüringer-Wald en even buiten W[eimar] bergen. Op het oogenblik zijn de graaf en gravin met vacantie, voor 7 weken en hebben we hier zoo goed als vrij spel. Daár we hier 15 Juli weggaan, zou het prachtig zijn wanneer je voor dien tijd een dag of 8 naar hier kwam.’
Marco Entrop: Theo van Doesburg in Weimar – deel 1
(wordt vervolgd)
© M. Entrop 2008
Meer over Antony Kok, Theo van Doesburg en De Stijl
.jpg)
kemp=mag poetry magazine – magazine for art & literature
More in: Bauhaus, Marco Entrop, Theo van Doesburg
Paul van Ostaijen
B E Z E T T E S T A D 1 9 2 1
.jpg)
Paul van Ostaijen
(1896 – 1928) was a Flemish poet and writer
Bezette stad
(Occupied city, 1921)
kemp=mag poetry magazine = www.kempis.nl
More in: *Concrete + Visual Poetry K-O, Ostaijen, Paul van, Paul van Ostaijen, Paul van Ostaijen
De Stijl overal absolute leiding
De briefwisseling tussen
Theo van Doesburg en Antony Kok
De Stijl overal absolute leiding is de overwinningskreet die Theo van Doesburg (1883-1931, voorman van en motor achter De Stijl, toezond aan zijn vriend Antony Kok (1882-1969), van beroep klerk bij de spoorwegen en dichter/wijsgeer naar hartstocht. Die kaart waarop Van Doesburg lucht gaf aan zijn jubel maakt deel uit van hun briefwisseling, die grotendeels is bewaard (240 stuks) en die in deze editie zo compleet mogelijk is bezorgd. Van Doesburg en Kok hebben elkaar in 1914, tijdens de mobilisatie in Tilburg, ontmoet en zijn hun leven lang bevriend gebleven. Wat hen bond was hun gemeenschappelijk streven naar een nieuwe mens en naar een nieuwe samenleving. De kunst speelde daarin een heel belangrijke rol. Die gaf de richting van de vooruitgang aan. Van begin af aan hebben de vrienden hun gedachtewisselingen hierover ook per brief gevoerd.
In 1917 richtten ze samen met Mondriaan, Van der Leck, Huszár en Oud het tijdschrift De Stijl op. Dit werd het podium van de werkelijk modernen voor het uitdragen van hun kunst en hun bedoelingen. Het zou tot in 1932 verschijnen.
Nadat Van Doesburg in 1919 naar het buitenland trok om in Duitsland, Frankrijk, Italië en verder in Europa contacten te leggen, werd De Stijl voertuig van de internationale avant-garde. Ook tijdens zijn buitenlandse verblijven zette Van Doesburg zijn correspondentie met Kok voort. In hun brieven is te lezen hoe zij en de groep kunstenaars rond De Stijl zich ontwikkelden en hoe ze samen Nederlands belangrijkste bijdrage aan de moderne kunst hebben geleverd.
Alied Ottevanger was twintig jaar als conservator moderne kunst verbonden aan de Rijksdienst Beeldende Kunst (thans ICN) en Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag en is daar thans werkzaam als onafhankelijk kunsthistoricus. Zij promoveerde in 1995 op haar studie over Dick Ket, publiceerde over deze kunstenaar en recentelijk over Jan Mankes. In 2007 organiseerde zij de tentoonstelling De Stijl in Tilburg. Over de vriendschap tussen Theo van Doesburg en Antony Kok in Museum De Pont in Tilburg, waarbij zij de gelijknamige uitgave verzorgde.
De Stijl overal absolute leiding
De briefwisseling tussen Theo van Doesburg en Antony Kok
bezorgd door Alied Ottevanger
Uitgeverij Thoth – ISBN 978 90 6868 457 5
.jpg)
More in: EXPRESSIONISM, DADA & DE STIJL, SURREALISM
.jpg)
NEW POETRY WEBSITE
A project from
fleursdumal.nl magazine:
Antony Kok (1882-1969)
poet & writer & co-founder of DE STIJL
More in: Antony Kok
Thank you for reading Fleurs du Mal - magazine for art & literature