Samuel Taylor Coleridge: The Nightingale

Samuel Taylor Coleridge

(1772-1834)

The Nightingale

A Conversational Poem

Written in April 1798

No cloud, no relique of the sunken day

Distinguishes the West, no long thin slip

Of sullen Light, no obscure trembling hues.

Come, we will rest on this old mossy Bridge!

You see the glimmer of the stream beneath,

But hear no murmuring: it flows silently

O’er its soft bed of verdure. All is still,

A balmy night! and tho’ the stars be dim,

Yet let us think upon the vernal showers

That gladden the green earth, and we shall find

A pleasure in the dimness of the stars.

And hark! the Nightingale begins its song,

"Most musical, most melancholy"[1] Bird!

A melancholy Bird? O idle thought!

In nature there is nothing melancholy.

–But some night-wandering Man, whose heart was pierc’d

With the remembrance of a grievous wrong,

Or slow distemper or neglected love,

(And so, poor Wretch! fill’d all things with himself

And made all gentle sounds tell back the tale

Of his own sorrows) he and such as he

First nam’d these notes a melancholy strain;

And many a poet echoes the conceit,

Poet, who hath been building up the rhyme

When he had better far have stretch’d his limbs

Beside a brook in mossy forest-dell

By sun or moonlight, to the influxes

Of shapes and sounds and shifting elements

Surrendering his whole spirit, of his song

And of his fame forgetful! so his fame

Should share in nature’s immortality,

A venerable thing! and so his song

Should make all nature lovelier, and itself

Be lov’d, like nature!–But ’twill not be so;

And youths and maidens most poetical

Who lose the deep’ning twilights of the spring

In ball-rooms and hot theatres, they still

Full of meek sympathy must heave their sighs

O’er Philomela’s pity-pleading strains.

My Friend, and my Friend’s Sister! we have learnt

A different lore: we may not thus profane

Nature’s sweet voices always full of love

And joyance! ‘Tis the merry Nightingale

That crowds, and hurries, and precipitates

With fast thick warble his delicious notes,

As he were fearful, that an April night

Would be too short for him to utter forth

His love-chant, and disburthen his full soul

Of all its music! And I know a grove

Of large extent, hard by a castle huge

Which the great lord inhabits not: and so

This grove is wild with tangling underwood,

And the trim walks are broken up, and grass,

Thin grass and king-cups grow within the paths.

But never elsewhere in one place I knew

So many Nightingales: and far and near

In wood and thicket over the wide grove

They answer and provoke each other’s songs–

With skirmish and capricious passagings,

And murmurs musical and swift jug jug

And one low piping sound more sweet than all–

Stirring the air with such an harmony,

That should you close your eyes, you might almost

Forget it was not day! On moonlight bushes,

Whose dewy leafits are but half disclos’d,

You may perchance behold them on the twigs,

Their bright, bright eyes, their eyes both bright and full,

Glistning, while many a glow-worm in the shade

Lights up her love-torch.

A most gentle maid

Who dwelleth in her hospitable home

Hard by the Castle, and at latest eve,

(Even like a Lady vow’d and dedicate

To something more than nature in the grove)

Glides thro’ the pathways; she knows all their notes,

That gentle Maid! and oft, a moment’s space,

What time the moon was lost behind a cloud,

Hath heard a pause of silence: till the Moon

Emerging, hath awaken’d earth and sky

With one sensation, and those wakeful Birds

Have all burst forth in choral minstrelsy,

As if one quick and sudden Gale had swept

An hundred airy harps! And she hath watch’d

Many a Nightingale perch giddily

On blosmy twig still swinging from the breeze,

And to that motion tune his wanton song,

Like tipsy Joy that reels with tossing head.

Farewell, O Warbler! till to-morrow eve,

And you, my friends! farewell, a short farewell!

We have been loitering long and pleasantly,

And now for our dear homes.–That strain again!

Full fain it would delay me!–My dear Babe,

Who, capable of no articulate sound,

Mars all things with his imitative lisp,

How he would place his hand beside his ear,

His little hand, the small forefinger up,

And bid us listen! And I deem it wise

To make him Nature’s playmate. He knows well

The evening star: and once when he awoke

In most distressful mood (some inward pain

Had made up that strange thing, an infant’s dream)

I hurried with him to our orchard plot,

And he beholds the moon, and hush’d at once

Suspends his sobs, and laughs most silently,

While his fair eyes that swam with undropt tears

Did glitter in the yellow moon-beam! Well–

It is a father’s tale. But if that Heaven

Should give me life, his childhood shall grow up

Familiar with these songs, that with the night

He may associate Joy! Once more farewell,

Sweet Nightingale! once more, my friends! farewell.

Samuel Taylor Coleridge: The Nightingale

kempis poetry magazine

Walter Breedveld over Mathias Kemp

Waanzin bedreigde zon en maan

Walter Breedveld over Mathias Kemp

Door Jef van Kempen

Walter Breedveld (1901-1977) was lange tijd ongekend populair als schrijver van Brabantse volksboeken. Maar Breedveld deed meer. Zo maakte hij in 1959 en 1960 ruim vijftig portretten van Brabantse kunstenaars voor De Gelderlander. Een korte serie belicht deze andere kant van Breedveld. Vandaag: Mathias Kemp (1890-1964).

Onder de namen van de 52 door Walter Breedveld geportretteerde kunstenaars valt er één in het bijzonder op, die van de dichter, componist, schilder, journalist, bibliothecaris en antiquaar Mathias Kemp. Kemp is de enige niet-Brabander in de reeks. Breedveld zocht hem op in Maastricht. Mathias Kemp was de broer van de ook tegenwoordig nog veel gelezen dichter Pierre Kemp. “De dichters Mathias Kemp en zijn vier jaar oudere broer Pierre, zoons van een Maastrichtse typograaf, hebben de eigenheden van hun merkwaardige stad vanaf hun prille jeugd kunnen observeren, eerst in hun kinderspel, later met de bewuste waarneming van hun scherp verstand en hun kunstzinnige begaafdheid.” Om een indruk te geven van het verschil in dichterschap tussen de twee broers geeft Breedveld van beide een voorbeeld.

Van Pierre:

Een vrouw met witte oren, zwart haar

en wangen haast wijnappels-paar,

danst naar de rode brievenbus,

aldus.

Ik hoor haar grijze hakken slaan

onder de snede van haar kusorgaan,

aldus.

En van Mathias:

Er klemde boekweit in de troggen

koolzaad beschimmelde in de sloot;

er waarde een reuk van rotte rogge,

van vochtig puin en roestig schroot.

(…)

Waanzin bedreigde zon en maan…

Wat hoopte een regenboog te troosten

Waar zelfs Gods stem niet werd verstaan!

“Pierre en Mathias zijn in kunstzinnig oogpunt twee geheel verschillende persoonlijkheden waarvan de oudste de zanger is van de vreugden van het leven; Mathias is de cerebrale denker voor wie de ernst van het leven een beslissend criterium is om te kunnen leven.”

Wat Walter Breedveld aanspreekt in het werk van Mathias Kemp is zijn sobere taalgebruik; geen punt, geen komma mag worden verwaarloosd.

Naar aanleiding van een vraag over zijn toneelstuk: Zalig de zachtmoedigen, dat de atoombom als onderwerp heeft, verklaart Mathias Kemp: “Wij mensen vergissen ons het hele leven door. Misschien zijn wij te veel gebonden aan het moment waarin we leven. Wij verfoeien de wreedheid van het doden, ook in de oorlog. Maar ik vraag mij af hoe het de wereld vergaan zou zijn als Hitler het eerst over de atoombom had kunnen beschikken. Mijn hele leven ben ik gespannen geweest op de toekomst: Naarmate ik ouder wordt neemt deze gespannenheid nog toe.”

(Eerder gepubliceerd in: Brabants Dagblad)

Walter Breedveld over Mathias Kemp

fleursdumal.nl magazine

More in: Brabantia Nostra, Jef van Kempen, Walter Breedveld

Victor Hugo: Les pauvres gens

V i c t o r H u g o

(1802-1885)

Les pauvres gens

Il est nuit. La cabane est pauvre, mais bien close.
Le logis est plein d’ombre et l’on sent quelque chose
Qui rayonne à travers ce crépuscule obscur.
Des filets de pêcheur sont accrochés au mur.
Au fond, dans l’encoignure où quelque humble vaisselle
Aux planches d’un bahut vaguement étincelle,
On distingue un grand lit aux longs rideaux tombants.
Tout près, un matelas s’étend sur de vieux bancs,
Et cinq petits enfants, nid d’âmes, y sommeillent
La haute cheminée où quelques flammes veillent
Rougit le plafond sombre, et, le front sur le lit,
Une femme à genoux prie, et songe, et pâlit.
C’est la mère. Elle est seule. Et dehors, blanc d’écume,
Au ciel, aux vents, aux rocs, à la nuit, à la brume,
Le sinistre océan jette son noir sanglot.

II

L’homme est en mer. Depuis l’enfance matelot,
Il livre au hasard sombre une rude bataille.
Pluie ou bourrasque, il faut qu’il sorte, il faut qu’il aille,
Car les petits enfants ont faim. Il part le soir
Quand l’eau profonde monte aux marches du musoir.
Il gouverne à lui seul sa barque à quatre voiles.
La femme est au logis, cousant les vieilles toiles,
Remmaillant les filets, préparant l’hameçon,
Surveillant l’âtre où bout la soupe de poisson,
Puis priant Dieu sitôt que les cinq enfants dorment.
Lui, seul, battu des flots qui toujours se reforment,
l s’en va dans l’abîme et s’en va dans la nuit.
Dur labeur ! tout est noir, tout est froid ; rien ne luit.
Dans les brisants, parmi les lames en démence,
L’endroit bon à la pêche, et, sur la mer immense,
Le lieu mobile, obscur, capricieux, changeant,
Où se plaît le poisson aux nageoires d’argent,
Ce n’est qu’un point ; c’est grand deux fois comme la chambre.
Or, la nuit, dans l’ondée et la brume, en décembre,
Pour rencontrer ce point sur le désert mouvant,
Comme il faut calculer la marée et le vent !
Comme il faut combiner sûrement les manoeuvres !
Les flots le long du bord glissent, vertes couleuvres ;
Le gouffre roule et tord ses plis démesurés,
Et fait râler d’horreur les agrès effarés.
Lui, songe à sa Jeannie au sein des mers glacées,
Et Jeannie en pleurant l’appelle ; et leurs pensées
Se croisent dans la nuit, divins oiseaux du coeur.

III

Elle prie, et la mauve au cri rauque et moqueur
L’importune, et, parmi les écueils en décombres,
L’océan l’épouvante, et toutes sortes d’ombres
Passent dans son esprit : la mer, les matelots
Emportés à travers la colère des flots ;
Et dans sa gaine, ainsi que le sang dans l’artère,
La froide horloge bat, jetant dans le mystère,
Goutte à goutte, le temps, saisons, printemps, hivers ;
Et chaque battement, dans l’énorme univers,
Ouvre aux âmes, essaims d’autours et de colombes,
D’un côté les berceaux et de l’autre les tombes.

Elle songe, elle rêve. – Et tant de pauvreté !
Ses petits vont pieds nus l’hiver comme l’été.
Pas de pain de froment. On mange du pain d’orge.
– Ô Dieu ! le vent rugit comme un soufflet de forge,
La côte fait le bruit d’une enclume, on croit voir
Les constellations fuir dans l’ouragan noir
Comme les tourbillons d’étincelles de l’âtre.
C’est l’heure où, gai danseur, minuit rit et folâtre
Sous le loup de satin qu’illuminent ses yeux,
Et c’est l’heure où minuit, brigand mystérieux,
Voilé d’ombre et de pluie et le front dans la bise,
Prend un pauvre marin frissonnant, et le brise
Aux rochers monstrueux apparus brusquement.
Horreur ! l’homme, dont l’onde éteint le hurlement,
Sent fondre et s’enfoncer le bâtiment qui plonge ;
Il sent s’ouvrir sous lui l’ombre et l’abîme, et songe
Au vieil anneau de fer du quai plein de soleil !

Ces mornes visions troublent son coeur, pareil
A la nuit. Elle tremble et pleure.

Ô pauvres femmes
De pêcheurs ! c’est affreux de se dire : – Mes âmes,
Père, amant, frère, fils, tout ce que j’ai de cher,
C’est là, dans ce chaos ! mon coeur, mon sang, ma chair ! –
Ciel ! être en proie aux flots, c’est être en proie aux bêtes.
Oh ! songer que l’eau joue avec toutes ces têtes,
Depuis le mousse enfant jusqu’au mari patron,
Et que le vent hagard, soufflant dans son clairon,
Dénoue au-dessus d’eux sa longue et folle tresse,
Et que peut-être ils sont à cette heure en détresse,
Et qu’on ne sait jamais au juste ce qu’ils font,
Et que, pour tenir tête à cette mer sans fond,
A tous ces gouffres d’ombre où ne luit nulle étoile,
Es n’ont qu’un bout de planche avec un bout de toile !
Souci lugubre ! on court à travers les galets,
Le flot monte, on lui parle, on crie : Oh ! rends-nous-les !
Mais, hélas ! que veut-on que dise à la pensée
Toujours sombre, la mer toujours bouleversée !

Jeannie est bien plus triste encor. Son homme est seul !
Seul dans cette âpre nuit ! seul sous ce noir linceul !
Pas d’aide. Ses enfants sont trop petits. – Ô mère !
Tu dis : “S’ils étaient grands ! – leur père est seul !” Chimère !
Plus tard, quand ils seront près du père et partis,
Tu diras en pleurant : “Oh! s’ils étaient petits !”

Elle prend sa lanterne et sa cape. – C’est l’heure
D’aller voir s’il revient, si la mer est meilleure,
S’il fait jour, si la flamme est au mât du signal.
Allons ! – Et la voilà qui part. L’air matinal
Ne souffle pas encor. Rien. Pas de ligne blanche
Dans l’espace où le flot des ténèbres s’épanche.
Il pleut. Rien n’est plus noir que la pluie au matin ;
On dirait que le jour tremble et doute, incertain,
Et qu’ainsi que l’enfant, l’aube pleure de naître.
Elle va. L’on ne voit luire aucune fenêtre.

Tout à coup, a ses yeux qui cherchent le chemin,
Avec je ne sais quoi de lugubre et d’humain
Une sombre masure apparaît, décrépite ;
Ni lumière, ni feu ; la porte au vent palpite ;
Sur les murs vermoulus branle un toit hasardeux ;
La bise sur ce toit tord des chaumes hideux,
Jaunes, sales, pareils aux grosses eaux d’un fleuve.

“Tiens ! je ne pensais plus à cette pauvre veuve,
Dit-elle ; mon mari, l’autre jour, la trouva
Malade et seule ; il faut voit comment elle va.”

Elle frappe à la porte, elle écoute ; personne
Ne répond. Et Jeannie au vent de mer frissonne.
“Malade ! Et ses enfants ! comme c’est mal nourri !
Elle n’en a que deux, mais elle est sans mari.”
Puis, elle frappe encore. “Hé ! voisine !” Elle appelle.
Et la maison se tait toujours. “Ah ! Dieu ! dit-elle,
Comme elle dort, qu’il faut l’appeler si longtemps!”
La porte, cette fois, comme si, par instants,
Les objets étaient pris d’une pitié suprême,
Morne, tourna dans l’ombre et s’ouvrit d’elle-même.

Elle entra. Sa lanterne éclaira le dedans
Du noir logis muet au bord des flots grondants.
L’eau tombait du plafond comme des trous d’un crible.

Au fond était couchée une forme terrible ;
Une femme immobile et renversée, ayant
Les pieds nus, le regard obscur, l’air effrayant ;
Un cadavre ; – autrefois, mère joyeuse et forte ; –
Le spectre échevelé de la misère morte ;
Ce qui reste du pauvre après un long combat.
Elle laissait, parmi la paille du grabat,
Son bras livide et froid et sa main déjà verte
Pendre, et l’horreur sortait de cette bouche ouverte
D’où l’âme en s’enfuyant, sinistre, avait jeté
Ce grand cri de la mort qu’entend l’éternité !

Près du lit où gisait la mère de famille,
Deux tout petits enfants, le garçon et la fille,
Dans le même berceau souriaient endormis.

La mère, se sentant mourir, leur avait mis
Sa mante sur les pieds et sur le corps sa robe,
Afin que, dans cette ombre où la mort nous dérobe,
Ils ne sentissent pas la tiédeur qui décroît,
Et pour qu’ils eussent chaud pendant qu’elle aurait froid.

VII

Comme ils dorment tous deux dans le berceau qui tremble !
Leur haleine est paisible et leur front calme. Il semble
Que rien n’éveillerait ces orphelins dormant,
Pas même le clairon du dernier jugement ;
Car, étant innocents, ils n’ont pas peur du juge.

Et la pluie au dehors gronde comme un déluge.
Du vieux toit crevassé, d’où la rafale sort,
Une goutte parfois tombe sur ce front mort,
Glisse sur cette joue et devient une larme.
La vague sonne ainsi qu’une cloche d’alarme.
La morte écoute l’ombre avec stupidité.
Car le corps, quand l’esprit radieux l’a quitté,
A l’air de chercher l’âme et de rappeler l’ange ;
Il semble qu’on entend ce dialogue étrange
Entre la bouche pâle et l’oeil triste et hagard :
– Qu’as-tu fait de ton souffle ? – Et toi, de ton regard ?

Hélas! aimez, vivez, cueillez les primevères,
Dansez, riez, brûlez vos coeurs, videz vos verres.
Comme au sombre océan arrive tout ruisseau,
Le sort donne pour but au festin, au berceau,
Aux mères adorant l’enfance épanouie,
Aux baisers de la chair dont l’âme est éblouie,
Aux chansons, au sourire, à l’amour frais et beau,
Le refroidissement lugubre du tombeau !

VIII

Qu’est-ce donc que Jeannie a fait chez cette morte ?
Sous sa cape aux longs plis qu’est-ce donc qu’elle emporte ?
Qu’est-ce donc que Jeannie emporte en s’en allant ?
Pourquoi son coeur bat-il ? Pourquoi son pas tremblant
Se hâte-t-il ainsi ? D’où vient qu’en la ruelle
Elle court, sans oser regarder derrière elle ?
Qu’est-ce donc qu’elle cache avec un air troublé
Dans l’ombre, sur son lit ? Qu’a-t-elle donc volé ?

IX

Quand elle fut rentrée au logis, la falaise
Blanchissait; près du lit elle prit une chaise
Et s’assit toute pâle ; on eût dit qu’elle avait
Un remords, et son front tomba sur le chevet,
Et, par instants, à mots entrecoupés, sa bouche
Parlait pendant qu’au loin grondait la mer farouche.

“Mon pauvre homme ! ah ! mon Dieu ! que va-t-il dire ? Il a
Déjà tant de souci ! Qu’est-ce que j’ai fait là ?
Cinq enfants sur les bras ! ce père qui travaille !
Il n’avait pas assez de peine ; il faut que j’aille
Lui donner celle-là de plus. – C’est lui ? – Non. Rien.
– J’ai mal fait. – S’il me bat, je dirai : Tu fais bien.
– Est-ce lui ? – Non. – Tant mieux. – La porte bouge comme
Si l’on entrait. – Mais non. – Voilà-t-il pas, pauvre homme,
Que j’ai peur de le voir rentrer, moi, maintenant !”
Puis elle demeura pensive et frissonnant,
S’enfonçant par degrés dans son angoisse intime,
Perdue en son souci comme dans un abîme,
N’entendant même plus les bruits extérieurs,
Les cormorans qui vont comme de noirs crieurs,
Et l’onde et la marée et le vent en colère.

La porte tout à coup s’ouvrit, bruyante et claire,
Et fit dans la cabane entrer un rayon blanc ;
Et le pêcheur, traînant son filet ruisselant,
Joyeux, parut au seuil, et dit : C’est la marine !

X

“C’est toi !” cria Jeannie, et, contre sa poitrine,
Elle prit son mari comme on prend un amant,
Et lui baisa sa veste avec emportement
Tandis que le marin disait : “Me voici, femme !”
Et montrait sur son front qu’éclairait l’âtre en flamme
Son coeur bon et content que Jeannie éclairait,
“Je suis volé, dit-il ; la mer c’est la forêt.
– Quel temps a-t-il fait ? – Dur. – Et la pêche ? – Mauvaise.
Mais, vois-tu, je t 1 embrasse, et me voilà bien aise.
Je n’ai rien pris du tout. J’ai troué mon filet.
Le diable était caché dans le vent qui soufflait.
Quelle nuit ! Un moment, dans tout ce tintamarre,
J’ai cru que le bateau se couchait, et l’amarre
A cassé. Qu’as-tu fait, toi, pendant ce temps-là ?”
Jeannie eut un frisson dans l’ombre et se troubla.
“Moi ? dit-elle. Ah ! mon Dieu ! rien, comme à l’ordinaire,
J’ai cousu. J’écoutais la mer comme un tonnerre,
J’avais peur. – Oui, l’hiver est dur, mais c’est égal.”
Alors, tremblante ainsi que ceux qui font le mal,
Elle dit : “A propos, notre voisine est morte.
C’est hier qu’elle a dû mourir, enfin, n’importe,
Dans la soirée, après que vous fûtes partis.
Elle laisse ses deux enfants, qui sont petits.
L’un s’appelle Guillaume et l’autre Madeleine ;
L’un qui ne marche pas, l’autre qui parle à peine.
La pauvre bonne femme était dans le besoin.”

L’homme prit un air grave, et, jetant dans un coin
Son bonnet de forçat mouillé par la tempête :
“Diable ! diable ! dit-il, en se grattant la tête,
Nous avions cinq enfants, cela va faire sept.
Déjà, dans la saison mauvaise, on se passait
De souper quelquefois. Comment allons-nous faire ?
Bah ! tant pis ! ce n’est pas ma faute, C’est l’affaire
Du bon Dieu. Ce sont là des accidents profonds.
Pourquoi donc a-t-il pris leur mère à ces chiffons ?
C’est gros comme le poing. Ces choses-là sont rudes.
Il faut pour les comprendre avoir fait ses études.
Si petits ! on ne peut leur dire : Travaillez.
Femme, va les chercher. S’ils se sont réveillés,
Ils doivent avoir peur tout seuls avec la morte.
C’est la mère, vois-tu, qui frappe à notre porte ;
Ouvrons aux deux enfants. Nous les mêlerons tous,
Cela nous grimpera le soir sur les genoux.
Ils vivront, ils seront frère et soeur des cinq autres.
Quand il verra qu’il faut nourrir avec les nôtres
Cette petite fille et ce petit garçon,
Le bon Dieu nous fera prendre plus de poisson.
Moi, je boirai de l’eau, je ferai double tâche,
C’est dit. Va les chercher. Mais qu’as-tu ? Ça te fâche ?
D’ordinaire, tu cours plus vite que cela.

– Tiens, dit-elle en ouvrant les rideaux, lès voilà!”

Victor Hugo poetry

fleursdumal.nl magazine

More in: Archive G-H, Archive G-H, Hugo, Victor, Victor Hugo

Merel van der Gracht: Adriaan en de anderen (10)

Adriaan en de anderen

Een toekomstroman waarin de literatuur wordt gered

en het Huis van Oranje tot bloei komt

door Merel van der Gracht

tien

Uitnodiging voor een receptie

De bel ging.

Adriaan slofte naar de deur.

Een jongen, gekleed als misdienaar, had aangebeld. Een schattig gezichtje. Krullend lang engelenhaar.

‘Kom binnen,’ zei Adriaan verrast. ‘Leuk, dat je samen met mij de Heilige Mis komt spelen.’ Ineens drong het tot hem door dat hij misschien alleen maar priester wilde worden omdat hij dan vaak in het gezelschap zou verkeren van jonge frisse jongens. Dat zou zijn bestaan in dit huis voor oude kunstenaars aanzienlijk verlevendigen.

‘Nee, nee,’ zei de jongen vlug. ‘Ik ben de persoonlijke koerier van de paus.’ Hij overhandigde Adriaan een envelop met het stempel van het Vaticaan. ‘Ik moet nog langs een tiental adressen.’

Adriaan opende het couvert.

‘Uitnodiging’, stond er in zilveren letters onder de gouden tiara. ‘Zijne Heiligheid Paus Antonius Bodarius, Servus Christi, nodigt u uit vanavond de receptie te bezoeken die hij aanbiedt aan de minister-president Jan Mandarijn. Gelieve aan de koerier-misdienaar mede te delen of u komt, met of zonder partner. De ontvangst is om 20.00 uur in Hotel Krasnapolsky.’

‘Natuurlijk kom ik,’ stamelde Adriaan geroerd. ‘En ik breng een vriendin mee.’

‘Daar wordt dan op gerekend,’ zei de engelachtige koerier. Hij wilde al weggaan.

‘Wacht wacht,’ zei Adriaan. Vlug liep hij naar binnen, graaide enkele luxebonbons van de schaal, liep terug naar de voordeur en overhandigde ze de jongen.

‘Lekker. Dank u.’ De knaap stopte een bonbon in zijn mond en liep terug naar de straat. Daar wachtte een auto. Adriaan meende de chauffeur te herkennen. Was het niet Theofiel Bolman, de eertijds godhatende maar altijd zo goedlachse radiopresentator? Verdiende hij nu de kost als taxichauffeur? Niet slecht, om met een misdienaartje rond te mogen rijden. Met een engel eigenlijk. Waar had die Bolman dat aan verdiend?

Hoofdstuk 10 – Vrijdag 26 maart 2010 (vervolg maandag)

Gelijkenis met bestaande personen is toevallig. Auteurs die zich in niemand van de opgevoerde personen herkennen, moeten nog wachten op eeuwige roem. Koosje en Deesje zijn wel naar hun ware leven getekend. Luud Es bestaat echt. Zijn ideeën leven voort.

E-mail: merelvandergracht X kempis.nl (X = @)

kempis poetry magazine

More in: -Adriaan en de Anderen, Merel van der Gracht

Heinrich Heine: Erklaerung

H e i n r i c h H e i n e

(1797-1856)

Erklaerung

Herangedaemmert kam der Abend,

Wilder toste die Flut,

Und ich sass am Strand, und schaute zu

Dem weissen Tanz der Wellen,

Und meine Brust schwoll auf wie das Meer,

Und sehnend ergriff mich ein tiefes Heimweh

Nach dir, du holdes Bild,

Das ueberall mich umschwebt,

Und ueberall mich ruft,

UEberall, ueberall,

Im Sausen des Windes, im Brausen des Meers,

Und im Seufzen der eigenen Brust.

Mit leichtem Rohr schrieb ich in den Sand:

"Agnes, ich liebe dich!"

Doch boese Wellen ergossen sich

UEber das suesse Bekenntnis,

Und loeschten es aus.

Zerbrechliches Rohr, zerstiebender Sand,

Zerfliessende Wellen, euch trau ich nicht mehr!

Der Himmel wird dunkler, mein Herz wird wilder,

Und mit starker Hand, aus Norwegs Waeldern,

Reiss ich die hoechste Tanne,

Und tauche sie ein

In des AEtnas gluehenden Schlund, und mit solcher

Feuergetraenkten Riesenfeder

Schreib ich an die dunkle Himmelsdecke:

"Agnes, ich liebe dich!"

Jedwede Nacht lodert alsdann

Dort oben die ewige Flammenschrift,

Und alle nachwachsende Enkelgeschlechter

Lesenjauchzend die Himmelsworte:

"Agnes, ich liebe dich!"

Heinrich Heine poetry

kempis poetry magazine

Gerard Manley Hopkins: The Blessed Virgin Compared to the Air We Breathe

Gerard Manley Hopkins

(1844-1889)

The Blessed Virgin Compared to the Air We Breathe

Wild air, world-mothering air,
Nestling me everywhere,
That each eyelash or hair
Girdles; goes home betwixt
The fleeciest, frailest-flixed
Snowflake; that ’s fairly mixed
With, riddles, and is rife
In every least thing’s life;
This needful, never spent,
And nursing element;
My more than meat and drink,
My meal at every wink;
This air, which, by life’s law,
My lung must draw and draw
Now but to breathe its praise,
Minds me in many ways
Of her who not only
Gave God’s infinity
Dwindled to infancy
Welcome in womb and breast,
Birth, milk, and all the rest
But mothers each new grace
That does now reach our race—
Mary Immaculate,
Merely a woman, yet
Whose presence, power is
Great as no goddess’s
Was deemèd, dreamèd; who
This one work has to do—
Let all God’s glory through,
God’s glory which would go
Through her and from her flow
Off, and no way but so.

I say that we are wound
With mercy round and round
As if with air: the same
Is Mary, more by name.
She, wild web, wondrous robe,
Mantles the guilty globe,
Since God has let dispense
Her prayers his providence:
Nay, more than almoner,
The sweet alms’ self is her
And men are meant to share
Her life as life does air.
If I have understood,
She holds high motherhood
Towards all our ghostly good
And plays in grace her part
About man’s beating heart,
Laying, like air’s fine flood,
The deathdance in his blood;
Yet no part but what will
Be Christ our Saviour still.
Of her flesh he took flesh:
He does take fresh and fresh,
Though much the mystery how,
Not flesh but spirit now
And makes, O marvellous!
New Nazareths in us,
Where she shall yet conceive
Him, morning, noon, and eve;
New Bethlems, and he born
There, evening, noon, and morn—
Bethlem or Nazareth,
Men here may draw like breath
More Christ and baffle death;
Who, born so, comes to be
New self and nobler me
In each one and each one
More makes, when all is done,
Both God’s and Mary’s Son.
Again, look overhead
How air is azurèd;
O how! nay do but stand
Where you can lift your hand
Skywards: rich, rich it laps
Round the four fingergaps.
Yet such a sapphire-shot,
Charged, steepèd sky will not
Stain light. Yea, mark you this:
It does no prejudice.
The glass-blue days are those
When every colour glows,
Each shape and shadow shows.
Blue be it: this blue heaven
The seven or seven times seven
Hued sunbeam will transmit
Perfect, not alter it.
Or if there does some soft,
On things aloof, aloft,
Bloom breathe, that one breath more
Earth is the fairer for.
Whereas did air not make
This bath of blue and slake
His fire, the sun would shake,
A blear and blinding ball
With blackness bound, and all
The thick stars round him roll
Flashing like flecks of coal,
Quartz-fret, or sparks of salt,
In grimy vasty vault.
So God was god of old:
A mother came to mould
Those limbs like ours which are
What must make our daystar
Much dearer to mankind;
Whose glory bare would blind
Or less would win man’s mind.
Through her we may see him
Made sweeter, not made dim,
And her hand leaves his light
Sifted to suit our sight.
Be thou then, O thou dear
Mother, my atmosphere;
My happier world, wherein
To wend and meet no sin;
Above me, round me lie
Fronting my froward eye
With sweet and scarless sky;
Stir in my ears, speak there
Of God’s love, O live air,
Of patience, penance, prayer:
World-mothering air, air wild,
Wound with thee, in thee isled,
Fold home, fast fold thy child

Gerard Manley Hopkins poetry

kempis poetry magazine

Giacomo Leopardi: L’infinito

Giacomo Leopardi

(1798-1837)

L’infinito

Sempre caro mi fu quest’ermo colle,

E questa siepe, che da tanta parte

Dell’ultimo orizzonte il guardo esclude.

Ma sedendo e mirando, interminati

Spazi di là da quella, e sovrumani

Silenzi, e profondissima quiete

Io nel pensier mi fingo; ove per poco

Il cor non si spaura. E come il vento

Odo stormir tra queste piante, io quello

Infinito silenzio a questa voce

Vo comparando: e mi sovvien l’eterno,

E le morte stagioni, e la presente

E viva, e il suon di lei. Così tra questa

Immensità s’annega il pensier mio:

E il naufragar m’è dolce in questo mare.

Giacomo Leopardi poetry

fleursdumal.nl magazine

Kurt Tucholsky: An die Berlinerin

Kurt Tucholsky

(1890-1935)

An die Berlinerin

Mädchen, kein Casanova
hätte dir je imponiert.
Glaubst du vielleicht, was ein doofer
Schwärmer von dir phantasiert?
Sänge mit wogenden Nüstern
Romeo, liebesbesiegt,
würdest du leise flüstern:
“Woll mit die Pauke jepiekt -?”
Willst du romantische Feste,
gehst du beis Kino hin…
Du bist doch Mutterns Beste,
du, die Berlinerin -!

Venus der Spree – wie so fleißig
liebst du, wie pünktlich dabei!
Zieren bis zwölf Uhr dreißig,
Küssen bis nachts um zwei.
Alles erledigst du fachlich,
bleibst noch im Liebesschwur
ordentlich, sauber und sachlich:
Lebende Registratur!
Wie dich sein Arm auch preßte:
gibst dich nur her und nicht hin.
Bist ja doch Mutterns Beste,
du, die Berlinerin – !

Wochentags führst du ja gerne
Nadel und Lineal.
Sonntags leuchten die Sterne
preußisch-sentimental.
Denkst du der Maulwurfstola,
die dir dein Freund spendiert?
Leuchtendes Vorbild der Pola!
Wackle wie sie geziert.
Älter wirst du. Die Reste
gehn mit den Jahren dahin.
Laß die mondäne Geste!
Bist ja doch Mutterns Beste,
du süße Berlinerin – !

Kurt Tucholsky poetry

fleursdumal.nl magazine

Henry Wadsworth Longfellow: Curfew

Henry Wadsworth Longfellow

(1807-1882)

Curfew

I
Solemnly, mournfully,

Dealing its dole,

The Curfew Bell

Is beginning to toll.

Cover the embers,

And put out the light;

Toil comes with the morning,

And rest with the night.

Dark grow the windows,

And quenched is the fire;

Sound fades into silence,–

All footsteps retire.

No voice in the chambers,

No sound in the hall!

Sleep and oblivion

Reign over all!

The book is completed,

And closed, like the day;

And the hand that has written it

Lays it away.

Dim grow its fancies;

Forgotten they lie;

Like coals in the ashes,

They darken and die.

Song sinks into silence,

The story is told,

The windows are darkened,

The hearth-stone is cold.

Darker and darker

The black shadows fall;

Sleep and oblivion

Reign over all.

H. W. Longfellow poetry

kempis poetry magazine

Merel van der Gracht: Adriaan en de anderen (09)

Adriaan en de anderen

Een toekomstroman waarin de literatuur wordt gered en

het Huis van Oranje tot bloei komt

door Merel van der Gracht

negen

Een leerstoel voor fijnstrijkerij

Monseigneur Everardus de Jong, stapte met de stapel superplies van Zijne Heiligheid de Paus bij Fijnstrijkerij Erven R.K. Fens en Meerman binnen.

De winkelbel rinkelde. Everardus werd getroffen door mooi ingelijste foto’s van de voormalige fijnstrijkers van het bedrijf, de heren R.K. Fens en Gabriël Meerman.

De heer Bas Fijne Was, met witte voorschoot aan, stond met een zorgelijk gezicht aan de strijkpers. Achter hem hingen de portretten van zijn voorgangers in de zaak, de heren R.K. Fens en Gabriël Meerman, elk met een elektrisch kaarsje voor de neus.

‘Gaat het wel goed met u, meneer?’ vroeg Everardus.

‘Heel goed,’ zei de heer Fijne Was. ‘Sinds Maxima haar jurken bij ons laat doen gaan de zaken goed. Maar, dat moet ik toch opmerken, als ik die jurken strijk, besef ik ook dat ik in mijn leven veel heb gemist.’

‘U bedoelt?’

‘Een vrouw aan mijn zijde.’

‘Ik mis dat helemaal niet,’ zei Everardus. ‘Roem maakt veel goed. U bent toch ook beroemd? De door u en uw voorgangers, de heren R.K. Fens en Gabriël Meerman, gestreken hemden van Barrie en Droomkind hangen zelfs in het Letterkundig Museum in Den Haag.’

‘Te verstoffen ja,’ zei de heer Fijne Was. ‘Het museum is al jaren gesloten.’

‘Kop op,’ zei Everardus. ‘Voor uw strijkwerk heeft u zelfs

een koninklijke onderscheiding gekregen. En u is veel lof toegezwaaid voor uw behandeling van witte boorden met stijfsel. Dat stond zelfs vermeld in de Osservatore Romana. En u hebt er een leerstoel voor fijnstrijkerij aan de Universiteit van Nijmegen aan overgehouden.’

De ogen van de heer Fijne Was lichtten op. Zijn gezicht kreeg weer wat kleur.

‘Denkt u echt dat mijn werk op waarde wordt geschat?’ vroeg hij.

‘Zeker,’ zei Everardus. ‘Al die prachtkleren van al die prachtmensen die u zo fijn plooit en strijkt spreken voor zich.’ Hij overhandigde een mand met gedragen superplies, rijk voorzien van kant.

‘Heerlijk,’ zei de heer Fijne Was. ‘Dat ik zulke prachthemden mag strijken. Ik heb er altijd van gedroomd.’

‘Fijn,’ zei monseigneur Everardus. ‘Dan reken ik erop dat u in de hemel zult worden beloond voor uw werk.’

‘Daar hoop ik al een stoel te hebben verdiend,’ zei de heer Fijne Was. ‘Ik heb al zo veel kerkelijke kreukels glad gestreken dat mij het paradijs zeker zal toekomen.’

‘Heerlijk om mensen met zo’n groot geloof te ontmoeten,’ zei Everardus. ‘Bodarius wil er piekfijn uitzien.’ Hij zegende de nederige man en liep naar buiten. Door het raam zag hij nog net hoe de heer Fijne Was een superplie voor zich hield, alsof hij een mini-jurk paste en daarbij een paar danspasjes maakte. Blijkbaar had de heer Fijne Was toch een tic. Was hij liefde te kort gekomen in zijn leven? Of hield hij gewoon van dansen in zijn eentje?

Hoofdstuk 9 – Donderdag 25 maart 2010 (vervolg vrijdag)

E-mail: merelvandergracht X kempis.nl (X = @)

kempis poetry magazine

More in: -Adriaan en de Anderen, Merel van der Gracht

Anton K. photos: Nature Morte (4)

Anton K. photos: Nature Morte (4)

fleursdumal.nl magazine

More in: Anton K. Photos & Observations, Dutch Landscapes

Merel van der Gracht: Adriaan en de anderen (08)

Adriaan en de anderen

Een toekomstroman waarin de literatuur wordt gered

en het Huis van Oranje tot bloei komt

door Merel van der Gracht

acht

Het einde van de filosofie

Nadat Naomi het appartementje van Luud een wat draaglijker aanzien had gegeven, nam ze afscheid met een simpel ‘doei’. Thuis pakte ze haar boekentas en ging de stad in.

De mensen gedroegen zich tegenwoordig vervelend. Om de metro binnen te komen, moest je je met ware doodsverachting in de massa storten. Soms sloeg er iemand boos om zich heen, maar in het algemeen verdroegen de mensen het gedoe lijdzaam. Men wist niet beter meer. Sinds de socialistische en gristelijke voorstanders van meer en beter openbaar vervoer aan de macht waren, was er geen geld meer voor. De centen gingen op aan politie, bewaking, gevangenispersoneel, tuchtschoolhouders en geestelijke leidslieden.

Naar adem happend, bijna plat geperst tussen kerels als huzaren, en overal handen die geniepig aan haar zaten te plukken, bereikte ze station De Dam en wist, bijna ongeschonden, naar buiten te komen.

Even later, haar rok goed trekkend, wandelde ze door de Kalverstraat, richting Maagdenhuis. ‘Jezus voor ons allen’, stond op een muur gekalkt. ‘Gristenen, verenigt u’.

Schoonmakers waren de kreten die de fundies op de muren hadden geklad aan het verwijderen, maar een aantal studenten probeerde dat te verhinderen. Ze vonden dat iedereen recht van spreken had. Ook de simpele zielen die zich alleen maar met graffiti konden uitdrukken, moesten volgens hen worden gehoord. Zelfs gristelijke fundies.

Ze was net op tijd voor het college.

Professor Voelwaater-Verdonk, ooit de ideologe van behoudend Nederland maar via allerlei afsplitsingen en splinterpartijtjes naar het centrum van de macht gegleden, sprak haar studenten, bijeen in een collegezaal, toe via een beeldscherm. Naomi had haar nog nooit in levenden lijve gezien. Terwijl ze op het scherm was, was het net of ze iedereen persoonlijk aankeek. Ze wist dat alle studenten datzelfde gevoel hadden. Voelwaater-Verdonk had hen onder controle.

De professor zette haar ideeën uiteen over ‘Het einde van de filosofie’. Onlangs had ze een groot werk gepubliceerd over de eindigheid van alles, waaronder zij ook het zelfstandige denken rangschikte. Filosofie, zo oreerde zij, was noodzakelijk in een tijd dat de mensheid zich ontwikkelde. Maar nu er een eind kwam aan die ontwikkeling en de mens zijn doel had bereikt in een samenleving die zijn uiteindelijke vorm had gevonden, nu men leefde in een maatschappij waarin alles aanwezig was wat de mens nodig had, konden veel zaken die uitsluitend het nut van het individu dienden, worden afgeschaft. Daarbij hoorde ook de filosofie, want die maakte de geest van de mensen alleen maar onrustig. Het doel van de filosofie immers, het zoeken naar de kern der dingen, was niet meer nodig, nu iedereen alleen nog maar anders was in de cijfers van het identificatienummer op zijn persoonsbewijs. Het speuren naar het waarom van het bestaan zou de mens ontevreden kunnen maken over de toestand waarin hij verkeerde en zou hem kunnen laten verlangen naar verandering. En juist daarop zat de staat niet te wachten.

Om haar gelijk te onderstrepen liet Voelwaater-Verdonk een film zien van een tv-uitzending uit 1996, nauwelijks negentien jaar geleden, waarin vooraanstaande schrijvers en filosofen met elkaar discussieerden over de toekomst.

Onder de deelnemers aan het forum herkende Naomi de schrijfster Tjeepie Paumen die, omdat ze zo klein was, een paar exemplaren van haar boek De Geboden onder haar billen had gelegd. Andere leden van het forum waren de wat verward ogende filosoof Andreas Kloekhaan, columnist Giet Prijs, de schrijver Barrie M. en Adriaan van Bis die toentertijd een televisiepersoonlijkheid van formaat was en het forum leidde.

Voelwaater-Verdonk startte de band. Ze liet alleen stukken zien die zij interessant vond voor haar studenten. Ze liet de band even doorlopen en stopte bij een fragment waarin Tjeepie Paumen aan het woord was.

‘Ik bedoel,’ zei Tjeepie, wat verliefd naar de krullen van Adriaan loerend, ‘ik wil eijenlijk zejjen…’ Toen nam ze een slok wijn en rolde een sigaret.

‘Nee nee,’ zei Adriaan, ‘jij bedoelt te zeggen…’

‘Dat mensen zich moeten kunnen uitspreken,’ vulde Kloekhaan aan.

‘Maar niet te veel,’ zei Barrie, ‘anders blijft er voor ons schrijvers weinig over om te duiden. Het duiden is ons vak.’

‘D…dat… dui…dui..,’ probeerde Prijs zijn stem te laten horen, maar Voelwaater-Verdonk zette de band stil, zodat Prijs met open mond, zonder iets te hebben gezegd, op het scherm achterbleef in een langdurige spraakstilstand, wat heel vreemd was voor hem, de spraakmaker bij uitstek.

‘Als iemand begrijpt wat hier gezegd wordt, krijgt hij van mij drie studiepunten als bonus.’

Naomi stond op.

‘Jij?’ vroeg Voelwaater-Verdonk wat verbaasd.

‘Kloekhaan wil zeggen dat mensen moeten kunnen zeggen wat ze denken,’ zei Naomi. ‘Met weinig woorden zegt Kloekhaan dat mensen vrij moeten zijn.’

‘En tot welke vrijheid leidt dat?’ vroeg Voelwaater-Verdonk.

‘Dat moet iedereen voor zichzelf invullen,’ zei Naomi. ‘Ik denk dat de anderen het met Kloekhaan eens zijn.’

‘En Tjeepie Paumen, wat probeerde zij te zeggen?’ vroeg Voelwaater-Verdonk.

‘Ze dacht nog na,’ zei Naomi. ‘Ze was nog naar woorden aan het zoeken, ook al moet ze zeker wel hebben geweten wat ze wilde gaan zeggen.’

Voelwaater-Verdonk spoelde de band verder. Niet toevallig kwam Tjeepie weer in beeld, nadat ze een ferme slok wijn had gedronken.

‘Barrie heeft gelijk,’ fulmineerde ze. ‘Wij sjrijvers hebben de dure plijt te duiden. Hoe wij voelen. Hoe wij beminnen. Hoe mensen zijn.’

‘En hoe zijn de mensen dan?’ vroeg Adriaan.

‘De mensen horen van elkaar te houden. Dat is hun dure plijt. Daar jaat mijn boek De Jeboden over. Over de liefde.’

‘Hoe wil jij dat dan duiden?’ vroeg Adriaan.

‘Door soep te koken,’ zei Tjeepie. ‘Als ik voor jou een pan heerlijke soep kook, dan beduidt dat dat ik van je hou.’

‘Is het echt zo eenvoudig?’ vroeg Adriaan.

‘Nee,’ viel Kloekhaan in de rede. ‘Dit is me te simplistisch. Mijn moeder heeft duizenden keren soep voor me gekookt, maar ze zal tijdens het koken van de soep zelden aan haar liefde voor mij hebben gedacht. Het was heel gewoon dat ze voor ons kookte, want als we geen eten kregen, zouden we zijn gaan blèren. Ze kookte soep om van ons af te zijn. Om ons van het lijf te houden. Anders zouden wij, net als wolvenjongen, onze eigen moeder hebben opgegeten.’

‘Voor jouw redenering valt veel meer te zeggen,’ viel Barrie hem bij. ‘Liefde als begrip bestaat niet. Liefde is een daad, waarbij uit het “niet-zijn” het “zijn” ontstaat.’

‘Dat zijn woorden van Remco Schamper,’ zei Tjeepie, die ooit Nederlands had gestudeerd en zich het boek Een liefje in Luiletterland herinnerde, een kluchtig verhaal van Schamper waarin Barrie een argeloos jong ding inwijdde in de liefde.

‘In zijn boek over míj heeft hij míj die woorden in de mond gelegd,’ zei Barrie fel. ‘Dus mag ik ze gebruiken alsof ze van mijzelf zijn. Ze worden immers aan mijn mond toegeschreven.’

‘Allemaal gelullul,’ zei Prijs. ‘Liefde is een chemische reactie.’ Opeens bleek hij zomaar een hele zin zonder fouten uit te kunnen spreken. ‘Een reactie uit zelfbehoud. Die moeder die nu soep voor je kookt, moet jij later in haar rolstoel vooruit duwen. Daar doet ze het voor. De basis van zorg is zelfbehoud.’

Professor Voelwaater-Verdonk stopte de band.

‘Blijf je nog bij jouw idee, Naomi?’ vroeg de professor. ‘Na het horen van deze onzin?’

‘O ja,’ zei Naomi. ‘U mag het onzin vinden, maar deze discussie leert me wel dat toen nog iedereen kon zeggen wat hij wilde. Het kan me niet schelen of hun theorieën kloppen. Ze waren toen vrij om hun ideeën te uiten.’

‘Wat bedoel je daarmee?’

‘Dat het individuen zijn met een eigen mening. Die mocht geuit worden. Dat telt.’

‘En dat is nu net waar het in mijn college om gaat,’ zei Voelwaater-Verdonk schamper. ‘Ze kunnen meningen hebben, maar je koopt er niets voor. De liefde herleiden tot het koken van een pannetje soep is een belediging voor alle hardwerkende mensen in onze maatschappij. Die hebben niet eens de tijd om soep voor elkaar te koken.’

‘Precies,’ zei Naomi. ‘Daarom gaat het fout. De maatschappij is fout omdat de mensen geen tijd meer hebben om de meest elementaire dingen voor elkaar te doen. Koken bijvoorbeeld. De mensen eten op hun werk. Ze nuttigen voorgekookt eten in grote kantines. Niemand weet nog waar het eten vandaan komt.’

‘De kantines worden door de overheid gecontroleerd,’ zei Voelwaater-Verdonk. ‘Alles is schoon en hygiënisch. In ieder geval schoner dan bij de meeste mensen thuis. Ik moet er niet aan denken dat iedereen weer zou gaan koken in die keukentjes. Getverderrie.’

‘Toch denk ik dat ik vandaag niet eet in de kantine,’ zei Naomi. ‘Het is net de gaarkeuken uit de Tweede Wereldoorlog. Ik geef Tjeepie Paumen gelijk. Je kookt voor mensen omdat je van ze houdt. Ik ga naar huis om soep te koken. Wie zin heeft om mee te eten, mag komen.’

Demonstratief stond ze op en verliet de collegezaal.

‘Het wordt een zootje als iedereen voor zichzelf gaat koken!’ brulde Voelwaater-Verdonk haar na. ‘Die drie extra studiepunten worden je niet toegekend, dat begrijp je wel.’

De andere studenten keken Naomi verbaasd na. Het kwam nooit voor dat studenten tijdens het college weggingen. Dat kon schorsing of zelfs verwijdering van de universiteit betekenen. En je kon ook een baan wel vergeten. Wie verwijderd werd had zich meestal als een individu betoond en op zo iemand zat de maatschappij niet meer te wachten.

Naomi maakte het niet uit wat ze over haar dachten. Ze dacht alleen nog maar aan soep. Het kwam goed uit dat ze eerst nog een paar uur moest werken in de AH-supermarkt. Kon ze daar de ingrediënten kopen.