Fleurs du Mal Magazine
Or see the index
“The experiences could be understood only as being of such extremity that they stood beyond written words; it was not a failure of language, but a view that, for the individual, language, particularly written words, and the enormity of the experience were not matched.”
First World War expert Julian Walker looks at how the conflict shaped English and its relationship with other languages. He considers language in relation to mediation and authenticity, as well as the limitations and potential of different kinds of verbal communication.
Walker also examines:
– How language changed, and why changed language was used in communications
– Language used at the Front and how the ‘language of the war’ was commercially exploited on the Home Front
– The relationship between language, soldiers and class
– The idea of the ‘indescribability’ of the war and the linguistic codes used to convey the experience
‘Languages of the front’ became linguistic souvenirs of the war, abandoned by soldiers but taken up by academics, memoir writers and commentators, leaving an indelible mark on the words we use even today.
Julian Walker is a writer, researcher, artist and educator. He is an Honorary Research Associate at University College, London, UK. He is the co-author of Languages and the First World War: Communicating in a Transnational War (2016), the author of The Roar of the Crowd (2016) and Trench Talk (2012) among many others. His website is www.julianwalker.net
Writes: Lexicology, First World War, Sociolinguistics and Linguistic Anthropology, World History, Heritage
Author of : Words and the First World War, Team Talk, Discovering Words in the Kitchen, Discovering Words
“This is a substantial book, dense but always accessible, covering both time and space. Gratifyingly, it sidesteps an all too common error that entraps books on words, of becoming no more than a padded dictionary.” – The Daily Telegraph
Words and the First World War
Language, Memory, Vocabulary
By: Julian Walker
Published: 28-12-2017
Format: Paperback
Edition: 1st
Extent: 416
ISBN: 9781350001923
Imprint: Bloomsbury Academic
Illustrations: 50 bw images
Dimensions: 216 x 138 mm
Prize: £14.99
fleursdumal.nl magazine
More in: *War Poetry Archive, - Book News, - Book Stories, Archive W-X, Art & Literature News, Histoire de France, Historia Belgica, History of Britain
Met uitzondering van Torhout, vers aan huis, een bundel gedichten over zijn geboortestad die hij in 2010 op uitnodiging publiceerde, is het inmiddels al tien jaar geleden dat Joris Denoo nog iets van zich liet horen in poëtische boekvorm.
Zwaartekracht bundelt poëzie met een specifiek thema, gebaseerd op persoonlijke ervaringen. De goede lezer zal tussen de regels wel degelijk ontdekken waar het over gaat. Overigens behandelde de auteur deze thematiek ook al in enkele jeugdboeken (Vallen en opstaan, Een blauwe plek).
Diverse gedichten verschenen in de loop der jaren in literaire bladen (o.a. een cyclus in het Nieuw Wereld Tijdschrift) of werden met een nominatie of bekroning onderscheiden.
Joris Denoo (°1953, Torhout) publiceerde naast poëzie ook columns, verhalen, essays, theater-teksten en jeugdboeken. Hij won voor die genres o.a. de Guido Gezelle Poëzie Prijs Brugge, de Toneel Schrijf Prijs van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en letterkunde, Gent en van de provincie West-Vlaanderen, een Essay Prijs van diezelfde Koninklijke Academie, de Jeugdboeken Prijs van de Stad Tielt en diverse prijzen en nominaties voor verhalen, voornamelijk in Nederland.
Denoo schreef ook het scenario voor de volksfilm Tine, een mokkel van haar sokkel en werkte intens mee aan Kameleon, Verrekijker en Kweetet.
In 2017 verscheen Verlichte gedichten, een leerboek voor jongeren en hun opleiders over omgaan met poëzie.
De eerste druk van de dichtbundel verschijnt in een oplage van 100 genummerde en door de auteur gesigneerde exemplaren en is te bestellen voor €16,- + €2,- verpakkings- en verzendkosten.
De nieuwe dichtbundel:
Zwaartekracht van Joris Denoo
Juli 2017
36 pagina’s,
gelijmd 21 x 10,5 cm.
ISBN/EAN 978-90-76644-83-7
€16,-
# Te bestellen via website uitgever Kleinood & Grootzeer
fleursdumal.nl magazine
More in: - Book Lovers, - Book News, Archive C-D, Art & Literature News, Historia Belgica
37ste editie Kunstenfestival Watou 2017
‘Over alleenigheid en ondraaglijke eenzaamheid’
1 juli – 3 september 2017
Van 1 juli tot en met 3 september kan je in het grensdorp Watou terecht voor de 37ste editie van Kunstenfestival Watou. Met als overkoepelend thema ‘over alleenigheid en ondraaglijke eenzaamheid’ brengen we opnieuw verzamelde verhalen van kunstenaars en dichters samen. De bezoekers volgen een parcours langsheen elf locaties en treffen er een symbiose van beeldende kunst en poëzie in onder andere een graanschuur, de kelder van een brouwerij, de stalletjes van een hoeve en een park. Voor het campagnebeeld van dit jaar kozen we een fragment uit het werk ‘personne n’appartient a personne’ van Rogerio Reis dat deze zomer in het Festivalhuis te zien zal zijn.
Elke zomer opnieuw slaat het Kunstenfestival van Watou haar tenten op in het gelijknamige kunstdorpje aan de Franse grens. Dichters en beeldend kunstenaars, aanstormend talent en gevestigde waarden, kunstwerken uit binnen- en uit buitenland strijken er neer en vormen een bijzonder kunstenparcours. Het dorp is de setting en biedt een tiental karakteristieke locaties als tentoonstellingsruimte: een voormalig klooster, een oude boerderij of de kelder van een brouwerij. De wisselwerking tussen die verrassende, nostalgische ruimtes met hedendaagse beeldende kunst en poëzie zorgt telkens weer voor een unieke kunstbeleving. Zomeren in Watou is dan ook prikkelen en onthaasten tegelijk. Kleine momenten van gelukzaligheid.
Iedere editie van het Kunstenfestival kadert in een ander thema, waarrond intendant Jan Moeyaert en poëziecurator Willy Tibergien beeld en taal samenbrengen. Schrijvers, dichters en kunstenaars palmen gedurende een zomer het dorp in en bieden de bezoekers een caleidoscoop aan inzichten en perspectieven rond een bepaald onderwerp.
In het verleden organiseerden we onder meer tentoonstellingen over de liefde in al haar facetten, over toevallige ontmoetingen, blijvende herinneringen en het geluk in overvloedige tijden. Verhalen verzamelen, noemen we het. Van harte welkom om ze te komen lezen!
Festivalhuis
Watouplein 12
8978 Watou
Poperinge (BE)
# Meer info op www.kunstenfestivalwatou.be
fleursdumal.nl magazine
More in: Art & Literature News, Exhibition Archive, Historia Belgica, Museum of Literary Treasures, THEATRE, Watou Kunstenfestival
Verhaeren verbeeld
De schrijver-criticus Emile Verhaeren en de kunst van zijn tijd
Nog te zien t/m 15.01.2017 in M.S.K. in Gent
In samenwerking met het Verhaerenmuseum in Sint-Amands aan de Schelde en de Université Libre de Bruxelles organiseert het Museum voor Schone Kunsten Gent een grote tentoonstelling over de uit Gent afkomstige dichter en kunstcriticus Emile Verhaeren, die 100 jaar geleden overleed.
De tentoonstelling belicht het universele karakter van Verhaerens oeuvre, zijn netwerk binnen de kunstwereld rond de eeuwwisseling en de internationale aandacht voor zijn werk, in eerste instantie in België en Frankrijk, maar ook in Rusland en andere landen.
Emile Verhaeren volgde tussen 1880 en 1916 volgde hij nauwgezet de ontwikkeling van de Belgische avant-garde-kunst. Hij verdedigde het naturalisme en de sociale kunst, het impressionisme en het neo-impressionisme, het symbolisme. Bovenal was hij een verdediger van de moderniteit die hij in de kunst van zijn tijd terugvond.
In zijn poëzie en geschriften bundelt Verhaeren zijn gevoelens, passies en artistieke strijdpunten. Meer dan 100 jaar later laten ze ons toe het werk van nationale en internationale kunstenaars te herontdekken door de ogen van een eigenzinnig kenner.
De tentoonstelling brengt de historische en artistieke context tot leven waarin het oeuvre van de dichter-criticus tot stand kwam. Het MSK laat o.a. de rijke collectie schilderijen, beeldhouwwerken en werken op papier zien. Zoals publiekslievelingen als ‘De Lezing van Emile Verhaeren’ door Théo Van Rysselberghe of ‘Kinderen aan het ochtendtoilet’ van James Ensor in dialoog met collectiestukken die de reserves weinig verlaten.
Tegelijk haalt het MSK een grote reeks kunstwerken uit internationale publieke en private verzamelingen naar Gent, met stukken van ondermeer Auguste Rodin, Paul Signac, Maximilien Luce of Odilon Redon. Ook kunstenaars als Léon Frédéric, Eugène Laermans en Constantin Meunier, Jan Toorop en Guillaume Vogels, Henry Van de Velde, Fernand Khnopff en George Minne kunnen uiteraard niet ontbreken. In totaal brengt het MSK niet minder dan 200 werken uit het fin de siècle op zaal.
Verhaeren verbeeld
De schrijver-criticus Emile Verhaeren en de kunst van zijn tijd (1881-1916)
Nog te zien t/m 15.01.2017 in M.S.K. in Gent
Museum voor Schone Kunst Gent
Fernand Scribedreef 1
Citadelpark
9000 Gent
# Meer informatie op website MSK Gent
fleursdumal.nl magazine for art & literature
More in: Archive U-V, Art & Literature News, Art Criticism, Exhibition Archive, Historia Belgica, Verhaeren, Emile
36ste editie Kunstenfestival Watou
Verzamelde verhalen #8
De kracht van mededogen
(…over identiteit, diversiteit en mededogen)
2 juli 2016 – 4 september 2016
We leven in een fantastische wereld.
Maar: er is werk aan.
Het gaat snel. Meedogenloos snel. Voor velen te snel.
En we zijn met veel, heel veel.
Veel eenlingen met recht op een eigen identiteit. Veel verschillen die zorgen voor vermoeiende maar boeiende en levensnoodzakelijke diversiteit.
Een allegaartje van mensen en meningen dat al duizenden jaren zichzelf in stand houdt en heruitvindt.
We zoeken elkaar op: in het echt, digitaal en virtueel. Om niet alleen te zijn.
Ook onze taal- en beeldvorming is een amalgaam.
Gelukkig een overbrugbare barrière: we zoeken immers ons.
We vormen groepen van gelijkgestemden: lokaal, regionaal, nationaal en internationaal. We kunnen niet zonder de anderen.
We vertrouwen én wantrouwen.
We nemen stellingen in.
Willen geloven in iets.
Hangen denkwijzen aan.
Moeten er soms voor vluchten.
Soms worden we fanatiek.
Zonder mededogen leidt dit naar conflict.
Zonder mededogen verliezen we onze menselijkheid.
We zullen mededogend zijn of niet zijn.
De geschiedenis liegt niet.
“Als de wereld begrijpelijk was, zou er geen kunst bestaan.” schreef Albert Camus. Op Kunstenfestival Watou vormen dichters, schrijvers, kunstenaars en andere creatieve geesten een uitzonderlijke ontmoetingsplaats.
Reflecteer zodat we met z’n allen kunnen groeien. Ontdek hen met mededogen.
Geniet ervan.
Wij zien u graag.
Jan Moeyaert
Intendant vzw Kunst / Stichting IJsberg vzw
Elke zomer opnieuw slaat het Kunstenfestival van Watou haar tenten op in het gelijknamige kunstdorpje aan de Franse grens. Dichters en beeldend kunstenaars, aanstormend talent en gevestigde waarden, kunstwerken uit binnen- en uit buitenland strijken er neer en vormen een bijzonder kunstenparcours. Het dorp is de setting en biedt een tiental karakteristieke locaties als tentoonstellingsruimte: een voormalig klooster, een oude boerderij of de kelder van een brouwerij. De wisselwerking tussen die verrassende, nostalgische ruimtes met hedendaagse beeldende kunst en poëzie zorgt telkens weer voor een unieke kunstbeleving. Zomeren in Watou is dan ook prikkelen en onthaasten tegelijk. Kleine momenten van gelukzaligheid.
Iedere editie van het Kunstenfestival kadert in een ander thema, waarrond intendant Jan Moeyaert en poëziecurator Willy Tibergien beeld en taal samenbrengen. Schrijvers, dichters en kunstenaars palmen gedurende een zomer het dorp in en bieden de bezoekers een caleidoscoop aan inzichten en perspectieven rond een bepaald onderwerp.
In het verleden organiseerden we onder meer tentoonstellingen over de liefde in al haar facetten, over toevallige ontmoetingen, blijvende herinneringen en het geluk in overvloedige tijden. Verhalen verzamelen, noemen we het. Van harte welkom om ze te komen lezen!
ZOMERZINNEN
Onder de noemer Zomerzinnen staan iedere zaterdag, zondag en feestdag andere evenementen op de agenda die graag een brug slaan naar verschillende kunstdisciplines. In de ticketprijs zit telkens de toegang tot een van de evenementen van die dag inbegrepen. Meer informatie over elk event kan je vinden door hiernaast het evenement aan te klikken.
Let wel! De plaatsen zijn steeds beperkt. Reserveren kan enkel de dag zelf aan het onthaal.
zondag 10 juli
Antigone, Molenbeek
maandag 11 juli
High Tea & Poetry
zaterdag 16 juli
Maarten Inghels (lezing)
zondag 17 juli
Michaël Vandebril
donderdag 21 juli
Er loopt een dichter in de tuin
zaterdag 23 juli
Barbara Rottiers, Inne Eysermans & Katharina Smets
zondag 24 juli
Wouter Deprez & Ruben Focketyn
zaterdag 30 juli
Roy Aernouts & Stijn Dierckx
zondag 31 juli
De Sprekende Ezels
zaterdag 6 augustus
Joke Devynck & Delphine Lecompte
Kristof Devos
zondag 7 augustus
Clean Pete
zaterdag 13 augustus
Frederik Willem Daem
zondag 14 augustus
Peter Holvoet-Hansen
Frederik Lucien De Laere
maandag 15 augustus
Parlevink
zaterdag 20 augustus
Lize Spit & Flore Deman
zondag 21 augustus
Wim Helsen
zaterdag 27 augustus
Sabien Clement & Mieke Versyp
zaterdag 3 september
Stefan Hertmans & Jelle Van Riet
zondag 4 september
afsluitende verrassing
DE MUUR
De Muur is een groeiende verhaallijn doorheen de festivalperiode die steeds andere kunstenaars samenbrengt om een gesamtkunstwerk te maken voor Kunstenfestival Watou. Een illustrator of beeldend kunstenaar gaat daarbij samen met een schrijver of dichter de uitdaging aan om op een aantal dagen tijd een uniek, maar vluchtig kunstwerk te maken op een muur in het Festivalhuis. Het resultaat wordt gedurende een weekend aan het publiek tentoongesteld om daarna opnieuw te verdwijnen, waardoor de Muur telkens weer verandert in een blank canvas voor het volgende duo. Met dit project brengen tien kunstenaarsduo’s u deze zomer woord en beeld in symbiose, maar dan voor korte duur. Ze brengen u de schoonheid van de vergankelijkheid.
9 juli & 10 juli
Max Temmerman & Tom Liekens
16 juli & 17 juli
Michaël Vandebril & Kristof Devos
23 juli & 24 juli
Barbara Rottiers, Inne Eysermans & Katharina Smets
30 juli & 31 juli
Roy Aernouts & Stijn Dierckx
6 augustus & 7 augustus
Joke Devynck & Delphine Lecompte
13 augustus & 15 augustus
Frederik Willem Daem & Athos Burrez
20 augustus & 21 augustus
Lize Spit & Flore Deman
27 augustus & 28 augustus
Sabien Clement & Mieke Versyp
HET KINDERPARCOURS
Kunstenfestival Watou, dat is kunst kijken en poëzie proeven op spannende locaties, ook voor ons jongste publiek. Het centrale thema van de tentoonstelling, de kracht van mededogen, keert dan ook terug in het kinderparcours. Aan de hand van een op maat gemaakte wandeling worden kinderen aangezet om na te denken over vragen als “Wie ben ik? Wie ben jij? En is er ook een wij?”
Om het educatieve luik wat extra kleur te geven, gingen we deze keer in zee met illustrator Kristof Devos, die met zijn uit de band swingende spring-in-’t-veld Miep onze jongste bezoekers zal begeleiden bij hun wandeling doorheen het Kunstenfestival. Via een app en/of een doe-boekje geeft Miep allerhande opdrachten door om uit te voeren, zodat onze jongste bezoekers de kunstwerken en poëzie op een speelse manier kunnen ontdekken. Wie de opdrachten tot een goed einde brengt, komt bovendien ook steeds dichterbij de Schat van Vlieg…
De Zoektocht van Vlieg op Kunstenfestival Watou is vanaf 2 juli gratis beschikbaar via de app OJOO. Ze kan op voorhand of ter plaatse gedownload worden en leidt schattenjagers via een GPS-signaal doorheen het parcours.
Het doe-boekje kost 3 euro en kan je kopen aan het onthaal in het Festivalhuis.
Kunstenfestival Watou 2016 vindt plaats van
2 juli tot en met 4 september.
Open
woensdag tot zondag van 11u tot 19u
maandag – dinsdag gesloten, behalve op feestdagen
Prijs
€15 op weekend- of feestdagen
€12 op weekdagen
€10 voor jongeren – 25 jaar
gratis voor kinderen tot 12 jaar
Het onthaal bevindt zich dit jaar opnieuw in het Festivalhuis, Watouplein 12, op het marktplein naast de Spar.
Adres
Watouplein 12
8978 Watou
Poperinge (België)
# meer info op website kunstenfestival watou
fleursdumal.nl magazine
More in: - Book Lovers, Art & Literature News, Historia Belgica, Lecompte, Delphine, POETRY ARCHIVE, THEATRE, Watou Kunstenfestival
Marthe Donas (1885-1967) verwierf tijdens het interbellum als enige Belgische vrouw internationale faam in de avant-garde. Ze werkte in dezelfde kring als de groten der aarde, zoals Pablo Picasso, Theo van Doesburg en Piet Mondriaan.
Maar na haar dood werd ze vergeten…
Het Museum voor Schone Kunsten Gent organiseert dit jaar de eerste grote tentoonstelling ooit gewijd aan Donas. De nadruk ligt op haar meest creatieve jaren, van 1916 tot 1927.
Donas. De Belgische avant-gardiste
tot 05.06.2016 – MSK GENT
In de jaren onmiddellijk na de Eerste Wereldoorlog maakte de enigmatische ‘Tour Donas’ een blitzcarrière op tentoonstellingen in geheel Europa, tot in de Verenigde Staten toe. Achter dit ongewoon pseudoniem school de jonge Antwerpse kunstenares Marthe Donas (1885-1967), de enige Belgische vrouw in de internationale avant-garde. In 2016 organiseert het MSK de eerste grote overzichtstentoonstelling ooit gewijd aan deze bijzondere kunstenares.
Kunstenares uit de burgerij: Marthe Donas wordt in 1885 geboren in het Antwerpse burgermilieu. Haar vader verzet zich tegen haar plannen om schilderes te worden, maar Marthe volhardt en volgt met tussenpozen les aan de Academie van Antwerpen en, tijdens de Eerste Wereldoorlog, in Dublin. In 1916 trekt ze naar Parijs en ontdekt er het kubisme.
Internationale carrière: Donas werkt aanvankelijk nauw samen met haar partner, de revolutionaire Oekraïense beeldhouwer Alexander Archipenko. Via hem legt ze contacten met de internationale kunstwereld en stelt tentoon met Theo van Doesburg, Pablo Picasso, Amedeo Modigliani, Fernand Léger, Piet Mondriaan en Sonja Delaunay. Alle beïnvloeden ze haar schilderstijl.
Donas verwerft tijdens het interbellum behoorlijke faam. Zo exposeert ze met 35 topwerken in de mythisch geworden Berlijnse galerie Der Sturm. Daar koopt de Amerikaanse verzamelaar Katherine Dreier vier schilderijen en een inkttekening, om toe te voegen aan de kunstcollectie waarmee ze met de hulp van Marcel Duchamp en Man Ray Amerika in contact brengt met de Europese avant-garde.
Recent herontdekt: Vanaf de jaren 60 krijgt Donas’ vroeg werk langzaam terug erkenning. Thans wordt ze in binnen- en buitenland opnieuw ontdekt als een van de pioniers van het Belgisch modernisme. De tentoonstelling in het MSK wordt de eerste belangrijke sinds haar overlijden in 1967 die uitsluitend gewijd is aan haar werk.
De nadruk ligt op Donas’ meest creatieve jaren tussen eind 1916 toen ze zich in Parijs vestigde en 1927, het jaar waarin ze voor een lange tijd met schilderen stopte.
MSK Gent
Fernand Scribedreef 1
Citadelpark
9000 Gent
T +32 (0)9 240 07 00
# meer info op website MSK Gent
fleursdumal.nl magazine
More in: Art & Literature News, Constructivism, De Stijl, Exhibition Archive, Historia Belgica, Theo van Doesburg
PANAMARENKO UNIVERSUM in M HKH Antwerpen
vr 3 oktober 2014 tot zo 22 februari 2015
Panamarenko Universum is de grote en eenmalige terugkeer van Panamarenko naar zijn geboortestad Antwerpen. Bijna tien jaar na de retrospectieve in het KMSK in Brussel, wijdt het M HKA een unieke overzichtstentoonstelling aan het oeuvre van Panamarenko.
Openingsprogramma op donderdag 2 oktober 2014
20:30: Officiële opening door Sven Gatz, Vlaams minister van Cultuur. Introductie van de tentoonstelling door Prof. dr. ir. Charles Hirsch, voorzitter Panamarenko Collectief
21:00: Receptie met DJ. Het museum sluit uitzonderlijk van 18:00 tot 20:30!
Panamarenko staat centraal in het kunstbeeld van het M HKA. Dat beeld vertrekt vanuit de avant-garde uit de jaren 1960, waarbij het lokale ook open en internationaal was. De centrale positie van Panamarenko voor het M HKA uit zich in het meest ambitieuze project van het museum uit het voorbije decennium: de renovatie en herinrichting van Panamarenko’s werkplaats in de Biekorfstraat, in de legendarische Antwerpse stadswijk Seefhoek. Sindsdien verwierf het M HKA ook het Panamarenko-archief van Paul Morrens. De tentoonstelling Panamarenko Universum is nu een volgende stap in dat duurzame engagement van een Antwerps museum voor een sleutelkunstenaar uit die stad. Waar de uitdaging in het tot een publiek monument maken van de Biekorfstraat lag in de complexiteit van de periferie van dit oeuvre, focust het M HKA met Panamarenko Universum nu op de kern ervan. Net zoals bij zo vele Vlaamse kunstenaars besteedde de kunstscène weinig energie aan het scheppen van een zingevend beeld rond Panamarenko’s oeuvre. Hij was vooral een ‘rare kwiet’ met magische sculpturen. De retrospectieve Panamarenko Universum wil niet zo veel mogelijk werken of materiaal verzamelen – het M HKA heeft hoe dan ook méér materiaal dan het kan tonen – maar zich wel afvragen welke werken in welke samenhang een ruggengraat voor Panamarenko’s oeuvre kunnen vormen. Voor het eerst wordt een thematische en chronologische structuur aangebracht in de veelheid aan tuigen en toestellen die Panamarenko tussen 1965 en 2005 maakte. Op die manier wil Panamarenko Universum een helder en tegelijk gevarieerd beeld neerzetten van Panamarenko’s indrukwekkende oeuvre.
Het M HKA presenteert dit overzicht als een ontdekkingstocht doorheen een mentaal universum, met een intieme kijk op het artistieke proces. De focus ligt op drie belangrijke facetten: werken, daden en denken. Op die manier laat Panamarenko Universum zien hoe en waarom Panamarenko vanaf de jaren zestig gestaag uitgroeide tot een icoon van de na-oorlogse Europese avant-garde. Naast topstukken zoals de duikboot Pahama, de Donderwolk en de legendarische Prova Car, bevat de tentoonstelling ruim veertig belangrijke sleutelwerken, aangevuld met tekeningen, objecten, maquettes en edities. Daarnaast is er ook aandacht voor Panamarenko’s happenings uit de jaren zestig, zijn natuurwetenschappelijke inzichten en zijn artistieke statements.
De museale presentatie – op de volledige gelijkvloerse verdieping van het M HKA – is opgebouwd rond zeven thematische clusters. Het concept en de scenografie zijn in overleg met een stuurgroep uitgewerkt door M HKA-medewerker Hans Willemse, in samenspraak met Panamarenko. De indeling van het oeuvre brengt tuigen en objecten samen die mentaal met elkaar verbonden zijn. Na de Happenings gaat het om Panamarenko’s Silent Objects uit de jaren zestig, de Fixed-Wings & Zeppelins uit de jaren zeventig, de gemotoriseerde toestellen onder de noemer Revolutions per Minute, de ruimtetuigen in de cluster Lift the Machine, de watertuigen met de titel Engineered to go to Sea, en ten slotte de robots en wandelende kippen, Servo-Robotica. Elke cluster bevat de meest representatieve toestellen en tekeningen binnen het genre, waardoor er een samenhangend maar tegelijk verscheiden geheel ontstaat.
Ter gelegenheid van de tentoonstelling verschijnt bij uitgeverij Ludion de gelijknamige catalogus Panamarenko Universum, die dezelfde indeling hanteert als de tentoonstelling. Alle afgebeelde werken worden toegelicht met kernachtige onderschriften en gedocumenteerd aan de hand van bijhorende schetsen, foto’s en documenten. Het boek bevat een voorzet van M HKA-directeur Bart De Baere, en twee essays over het oeuvre van Panamarenko van de Zweeds-Litouwse M HKA-curator Anders Kreuger en de Russisch-Italiaanse criticus Viktor Missiano. De teksten over de happenings zijn geschreven door Stefan Wauters en Paul Morrens, de onderschriften en de inleiding tot het oeuvre zijn van Hans Willemse. De catalogus bevat 200 pagina’s en wordt uitgegeven als hardcover met linnen rug, beschikbaar in Nederlands en Engels.
Parallel aan de tentoonstelling werkt het M HKA ook voort aan de digitale ontsluiting van Panamarenko’s oeuvre. Dit online platform, ondergebracht op ensembles.org, bevat nu 1.750 Panamarenko-gerelateerde items, en wordt nog steeds aangevuld en uitgebreid. De bezoeker kan het universum van Panamarenko verkennen aan de hand van werken, titels, theorieën, inspiratiebronnen, foto’s, films, documenten en correspondentie. Uiteraard is ook de volledige inventaris van het gerestaureerde Panamarenkohuis in de Biekorfstraat digitaal beschikbaar. Als ‘environment’ of ‘totaalkunstwerk’ behoort dit authentieke pand, samen met de ProvaCar, tot de absolute topstukken van het M HKA.
Met de tentoonstelling Panamarenko Universum eert het M HKA zijn belangrijkste referentiekunstenaar voor Antwerpen. Vanaf zijn eerste artistieke interventies in de vroege jaren zestig heeft Panamarenko, als boegbeeld van de avant-garde, de stad Antwerpen mee op de artistieke kaart gezet. Zijn oeuvre was de motor van een opgemerkte artistieke vernieuwing, waardoor Antwerpen de referentie werd voor de avant-garde in Noord-Europa. Het M HKA is diep geworteld in deze traditie, die tot vandaag de stad, haar bewoners en haar bezoekers weet te inspireren en te enthousiasmeren.
De tentoonstelling Panamarenko Universum is een coproductie met de stad Antwerpen en wordt georganiseerd in het kader van Antwerpen ‘14-‘18, het herdenkingsproject rond de Eerste Wereldoorlog.
M HKA – Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen
Leuvenstraat 32
2000 Antwerpen
www.muhka.be
fleursdumal.nl magazine
More in: Art & Literature News, Historia Belgica, Panamarenko, Sculpture
KUNSTENFESTIVAL WATOU 2013
6 juli tot 1 september 2013
Onze eerste schreeuw is een schreeuw om liefde.
We voeren een levenslange strijd om het ideaal van de romantische liefde te benaderen, te behouden.
We fluisteren of schreeuwen in alles wat we doen: “Je veux de l’amour!”. Het is een eindeloze zoektocht naar onhaalbare perfectie. Maar hoe ouder we worden, hoe meer we tot inzicht komen: die perfectie bestaat gelukkig niet. Ze zou niet leefbaar zijn.
Het alternatief is elkaar graag zien: liefdevol mededogen. De schoonheid van het onvolmaakte erkennen, aanvaarden en koesteren: ervan houden.
Kunstenfestival Watou gaat dit jaar “Over de liefde die we niet begrijpen.” Doorheen het hele parcours van Watou vind je de liefde als rode draad; niet enkel het ideaal van de romantische liefde maar ook de liefde in haar ware gedaante. Met barsten en onvolmaaktheden. Over het aantrekken en het afstoten ervan. Kunstenfestival Watou wil dit jaar de schoonheid van die imperfecte liefde erkennen.
Ook dit jaar brengen we verzamelde verhalen van kunstenaars, schrijvers en dichters. Ze geven hun ziel bloot. Ze vertellen ons hoe ze de liefde zien. Hun verhalen nemen drempels weg en verbinden mensen met elkaar. De lovestories gaan over succes, mislukking, uitdaging, bedreiging, vreugde, eindeloos verdriet, passie en eenzaamheid.
Ze helpen ons bij onze nooit aflatende zoektocht naar authenticiteit waarmee we ons kunnen vereenzelvigen. We ontdekken graag de identiteit van gelijkgestemde zielen.
Zoals de traditie het wil, tonen we in Watou een inspirerende mix van aanstormend talent en grote namen. Jong geweld en bezadigde reflectie. Ze bevruchten elkaar. En als het goed is, helpen ze ons de liefde beter te begrijpen.
We kiezen bewust voor langzaam.
We maken tijd om te genieten: van elkaar, van wat kunstenaars, dichters en schrijvers ons bieden.
We houden van de rust en de natuur, van een terrasje met een verrassend streekbier, van een rijk gevulde tafel.
We nemen tijd om te reflecteren.
Tot slot kan ik u de wijze raad van de Poolse dichter Adam Zagajewski aanbevelen: “Tracht de verwonde wereld te bezingen.”
Geniet ervan.
We zien u graag.
Jan Moeyaert
Intendant Kunstenfestival Watou BE
Verzamelde verhalen #5 – Zomer 2013
≡ website kunstenfestival watou2013
More in: Art & Literature News, Historia Belgica, THEATRE, Watou Kunstenfestival
Kunstenfestival Watou 2012
tot en met 2 september 2012
Over toevallige ontmoetingen
en de dingen die niet echt voorbij gaan . . .
Ook bij deze editie trekken poëzie en beeldende kunst een markante lijn door het grensdorp Watou. De deelnemende kunstenaars, dichters, illustratoren en performers zetten een tiental karakteristieke locaties naar hun hand, in een boeiende dialoog Tussen Taal en Beeld.
Deze zomer biedt Watou zich aan als open ontmoetingsplaats tussen kunstenaars, dichters, toeschouwers en lezers. Met als voornaamste resultaat: een conversatie over toevallige ontmoetingen en de dingen die niet echt voorbijgaan…
Adonis – Anna Achmatova – Jehuda Amichai – Werner Aspenström – Nina Beier – Ruben Bellinkx – Gottfried Benn – Elisabeth Bishop – Jorge Luis Borges – Sergey Bratkov – Josip Brodsky – Gaston Burssens – Cees Buddingh’ – Remco Campert – Randall Casaer – Hugo Claus – Mahmoud Darwish – Herman De Coninck – Carlos Drummond de Andrade – Hilde Domin – J. Eijkelboom – Ieva Epnere – Elisabeth Eybers – Hans Faverey – Allen Ginsberg – Robert Graves – Robert Gray – Hamza Halloubi – Judith Herzberg – Andreas Hetfeld – Zhang Huan – Nick Hullegie – John Isaacs – Lêdo Ivo – Ernst Jandl – Wang Jiaxin – Roland Jooris – Tom Jooris – Roberto Juarroz – Jimmy Kets – Jir(í Kovanda – Antjie Krog – Lucebert – Lawrence Malstaf – Hanny Michaëlis – Duane Michals – K. Michel – Boris Mikhailov – Czeslaw Milosz – Bart Moeyaert – Sofie Muller – Matt Mullican – Pablo Neruda – Leonard Nolens – Frank O’Hara – Wim Opbrouck – Ferhat Özgür – Michelangelo Pistoletto – Torbjørn Rødland – Jacques Roubaud – Meggy Rustamova – Fabrice Samyn – Edoardo Sanguinetti – Taryn Simon – Hedwig Speliers – David Troch – Claude Van de Berge – Fritzi ten Harmsen van der Beek – Koen Vanmechelen – Willem van Toorn – Anne Vegter – Alex Verhaest – Laurence Vielle – Charis Vlavianos – Eddy Van Vliet
Kunstenfestival Watou tot en met 2 september 2012
≡ Website kunstenfestival Watou
fleursdumal.nl magazine
More in: Art & Literature News, Ernst Jandl, Historia Belgica, Jandl, Ernst, MUSIC, THEATRE, Watou Kunstenfestival
Gent, Dr. Guislainstraat
Psychiatric Centre Dr. Guislain
Psychiatric Centre Dr. Guislain
Dr. Guislain Gent: Dangerously Young
Gevaarlijk jong
Kind in gevaar, kind als gevaar
t/m 20/05/2012
Kinderen krijgen is een bijzondere belevenis: de toekomst plooit zich open. Het kind verdient de liefde, de bescherming en de aandacht waardoor het alle kansen krijgt zich zo volledig mogelijk te ontwikkelen. Ouders en opvoeders zetten zich overtuigend in om dit waar te maken. ‘Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst’: een plechtige belofte, een prachtig perspectief.
Maar langs de andere kant is er de dreiging: wat als het zogenaamd fout loopt in de opvoeding? Wat als het kind zijn plaats niet vindt? Wat als het kind ziekt wordt? Wat als de samenleving kind en jongere de ruimte niet geeft om zich te ontwikkelen? Wat als ouders en opvoeders het ‘begeven’? Wat als jongeren bizarre poses aannemen of nog erger: inzet zijn bij criminele feiten? Morele paniek maakt zich niet zelden meester van de media: hoe zien we de toekomst van de jeugd?
Gevaarlijk jong gaat in op de risico’s in de wereld van kind en jongere. Welke risico’s lopen ze in hun ontwikkeling? Of, sterker, welke risico’s vormen ze zelf? Niet alleen de broosheid in het krijgen van ontwikkelingskansen maar ook de dreiging die het mislopen van opvoeding vormt, komen in het vizier. Kinderen, vroeger overtuigend omschreven als dé toekomst, worden nu benaderd in termen van gevaar en risico. Leven we in de tijd van het ‘risicokind’?
Kinderen worden vanaf (en zelfs voor) de geboorte permanent afgewogen tegenover de vraag: is dit kind wel normaal? We zien een toenemende invloed van de geneeskunde: Statistieken tonen bijvoorbeeld aan hoe op vijf jaar tijd het gebruik van rilatine door kinderen en jongeren met 250% toegenomen is. Is het kind zieker of is de dokter actiever? Er wordt beweerd dat kinderen en jongeren worden meer dan vroeger geconfronteerd met psychisch zieke ouders, met de ‘grote volwassen problemen’ als daar zijn depressie, relatieproblemen, armoede, … Was het vroeger dan écht beter? Of is dit oude wijn in nieuwe zakken: er is steeds een vorm van morele paniek voor jeugd nu.
Een batterij aan specialisten, meer dan ooit tevoren, bekommert zich over deze situatie: artsen, psychiaters, psychologen, pedagogen, maatschappelijk werkers stellen zich ter beschikking, maar de vraag is of ze antwoorden kunnen geven, of ze voldoende aanwezig kunnen zijn om de toch dikwijls gemelde risico’s het hoofd te bieden? Of overtuigen ze zich vooral van hun eigen noodzaak? Wat te denken van de nu gesuggereerde tegenstelling: nog nooit werden kinderen zo ‘gemedicaliseerd’ (‘medische hulp en liefst zo snel mogelijk’), nog nooit was het zo lang wachten op psychiatrische hulp voor jongeren (‘psychiatrische hulp zo traag beschikbaar’)? Is dit een paradox, of niet? Wat zegt dat over onze samenleving? Over ons?
Gevaarlijk jong kadert de scherpte van deze actualiteit in een geschiedenis van inspanningen en praktijken voor kinderen in gevaar/als gevaar. Het is een geschiedenis van pedagogische praktijken, van instituten, van psychologische overtuigingen. De hedendaagse jongerenpsychiater meldt problemen: Gevaarlijk jong zet ze in het perspectief van eerste ontwikkelingen van deze medische specialisatie in de negentiende eeuw. De scherp-omlijnde beelden die wij maken van het ‘ideale’ kind, de ‘ideale’ jongere, worden geplaatst in historisch perspectief. De brave Hendrik, de ondeugende De Witte van Zichem, de bizarre poses van punkmeisjes, kinderen in instellingen, het misbruik bij kinderarbeid, de onmogelijke realiteit van kindsoldaten passeren de revue.
Gevaarlijk jong toont de wereld van het kind met zeer verschillende objecten: pedagogische traktaten, affiches voor campagnes ter bescherming van de jeugd, klassieke portretten van kinderen, van adolescenten, verbeeldingen in de hedendaagse kunst, …
Met werk van o.m. Christian Boltanski, Marie-Jo Lafontaine, Oleg Dou, William Klein, Paul Klee, Joan Miro, Ferdinand De Braeckeleer, Eugène Laermans, Dorothea Lange, James Mollison, Willy Kessels, Sofie Muller, Léon Frédéric, Thomas Bogaert, Gery De Smet, Alessandra Sanguinetti, Sergey Bratkov, Diane Arbus, Ruud van Empel, Banksy, Keith Haring, Henri Evenepoel, Rineke Dijkstra, Jacob Smits, Ron Mueck, Ronald Ophuis, Achiel Bentos (De Martelaere), Erró, Wu Yhe, Henri-Joseph Dillens, Elisabeth Payton, Takeshi Makishima, Hans-Jörg Mayer, Richard Wathen, Mattias Nordéus, Storm, Meredith James, Orkeny & White, Firmin Baes, Louis Gallait, Ferdinand Khnopff, Ulu Braun, Edith Maybin, Elke Andreas Boon, William Klein, Jan Yoors, Deanna Templeton, Yu Xiao, Carolein Smit, Jans Muskee, Piet Pollet, Piki & Liesbet Verschueren, Constant Permeke, Geert Goiris, Gerda Dendooven, Ilse Roman, Johan & Boris De Wilde, Karolien Soete, Pierre Jacques Dierckx, Evert Laroch, Lieve Van Stappen, Margot Dieleman, François Thévenot, Emile Thysebaert, Liévin De Winne, Jenny Montigny, Sven ‘t Jolle, Lucebert, Charles Hermans, Jan Verhas, Tom Schamp, Susan Anderson, Mario Giacomelli, Larry Clark, Nan Goldin, David LaChapelle, Mark Cohen, Michaël Matthys, Christine Spengler, Vee Speers, Désirée Dolron, William Scott, Franco Bellucci, Hans-Jörg Georgi, Wouter Coumou, Hendrick Heffinck, Marie-Jeanne Moreau, Laurette Van Fleteren, Antony Neukens, Hubert Grooteclaes, Steve Hart, Alain Kazinierakis, Gert & Dina Dooreman, Auriea Harvey & Michael Samyn (Tale of Tales)
Gevaarlijk jong is naast een tentoonstelling in Museum Dr. Guislain in Gent nog veel meer. Er zijn kinder- en familietheatervoorstellingen, lezingen, publicaties en (kinder-)symposia. Gevaarlijk jong is een samenwerking tussen Vlaams Kinderrechtencommissariaat, Gezinsbond, Kopergieterij en Museum Dr. Guislain. Voor het programma: zie: www.gevaarlijkjong.be
Bij de tentoonstelling verscheen een catalogus (N/E), 192p., Lannoo, Vormgeving Dooreman, quadri, met bijdragen van o.a. Peter Adriaenssens, Bruno Vanobbergen, Gerda Dendooven & Erwin Mortier
foto’s Anton K.
fleursdumal.nl magazine
More in: Anton K. Photos & Observations, Historia Belgica
Hans Hermans’ panoramafoto’s: Station Antwerpen
Werkwijze voor het maken van een VR-panorama
Een complete omschrijving hoe je een virtual reality panorama kunt maken kun je vinden op mijn site, klik hiervoor op de link onderaan. Tevens kun je hier ook de werkwijze vinden voor het maken van een little planet.
Het maken van een 360° VR panorama met opensource software
Laat je niet afschrikken door de lengte en de vele te doorlopen stappen in deze tutorial. Met wat oefening is een complete flashpanorama in drie kwartier te maken. Onderstaande werkwijze is een vrij technisch verhaal. Een 360° VR panorama is een panorama samengesteld uit meerdere foto’s welke met een speciale viewer bekeken kan worden. Hierbij wordt de panorama op een zodanige wijze gepresenteerd dat je als kijker met de muis om je heen kunt kijken en waarbij je de indruk krijgt alsof je werkelijk op de locatie aanwezig bent.
De VR panorama’s op mijn site zijn opgebouwd uit 16 foto’s. Op deze 16 foto’s wordt de gehele omgeving vastgelegd, dus 360° rond en 180° van onder naar boven. Deze worden vervolgens met het opensourceprogramma Hugin samengevoegd tot één panorama. Meestal maak ik echter de gehele panorama in drie verschillende belichtingen welke later met HDR software samengevoegd worden tot één optimaal belichte panorama. In het laatste geval is deze dus opgebouwd uit 48 foto’s. Het aantal te maken foto’s om de gehele omgeving vast te leggen is afhankelijk van de gebruikte camera en lens. Ik gebruik een 10mm lens (komt overeen met een 15mm lens op een compact of full frame camera).
Fotograferen
Bij het fotograferen kun je de foto’s het beste in het RAW formaat fotograferen, indien dit wordt ondersteund door je camera. Als je de volledige omgeving (dus 360° rond en 180° van onder naar boven) wilt vast leggen in één enkele panorama komt het erg nauw hoe de camera ronddraait bij het maken van de verschillende foto’s. Om de verschillende foto’s naadloos aan elkaar te kunnen plakken dient de camera exact over het brandpunt van de lens te draaien (het nodal point). Hiervoor zul je een speciale statiefkop nodig hebben zoals de Nodal ninja. Indien je echter enkel 360° rond fotografeert (dus niet 180° van onder naar boven) en het onderwerp zich niet te dichtbij bevindt, is het echter goed mogelijk de foto’s uit de hand te nemen. Er zullen dan wel kleine aansluitingsfouten in de panorama zitten, maar deze zullen nauwelijks zichtbaar zijn. Hoe dichterbij het onderwerp zich bevindt, hoe groter deze afwijkingen zullen zijn.
Verder is erg belangrijk dat de instellingen van de camera bij alle foto’s exact hetzelfde zijn, de camera moet dus volledig op handmatig ingesteld worden (isowaarde, sluitertijd, diafragma, scherpstelling en witbalans). Hierbij wordt voor de belichting de gemiddelde belichting van de complete omgeving genomen. Om deze te bepalen richt je de camera op wat je denkt dat een gemiddeld belicht deel in de omgeving is. Hierop stel je de belichting van de camera in. Vervolgens richt je de camera op het lichtste deel van de omgeving en noteer je hoeveel overbelichting de camera aangeeft (meestal is dit ongeveer twee stops). Vervolgens richt je de camera op het donkerste deel van de panorama en bekijk je hoeveel onderbelichting de camera aangeeft. Als de onderbelichting overeenkomt met de overbelichting heb je de camera juist ingesteld. Tevens kun je het diafragma het beste zo klein mogelijk houden omdat dit de scherptediepte van de foto ten goede komt.
Om een volledig goed belichte panorama te krijgen kun je het beste alle foto’s drie maal nemen in drie verschillende belichtingen (-2 stops, 0 stops, +2 stops). Door deze drie belichtingen later samen te voegen kun je een panorama creëren welke zowel in de donkerste als de lichtste delen juist belicht is. Dit is echter enkel mogelijk indien je vanaf statief werkt, omdat elke drie gemaakte foto’s pixelnauwkeurig overeen moeten komen om deze later precies goed samen te kunnen voegen. Deze werkwijze wordt later besproken.
Hans Hermans
kempis.nl poetry magazine
More in: Hans Hermans Photos, Historia Belgica
Joep Eijkens
Het verloren paradijs van Rik Wouters
Rik Wouters (1882-1916) liet een bijzonder rijk oeuvre na. Een hoofdrol was daarin weggelegd voor zijn vrouw Nel – een ware muze. De Belgische schilder/beeldhouwer stierf op 33-jarige leeftijd in Amsterdam.
Als het om de periode gaat van zeg het einde van de 19e eeuw tot nu, zijn er niet bijster veel kunstenaars die me echt boeien. Zo sterk is dat gevoel zelfs dat ik me soms afvraag of ik wel geïnteresseerd ben in moderne beeldende kunst. In vergelijking daarmee is er naar mijn idee veel meer te beleven in de muziek en literatuur. Om nog te zwijgen van de fotografie.
Zeker, ik kan ook genieten van het werk van Matisse en Hockney – om maar een paar grote namen te noemen – maar ik wil niet ‘alles’ van hen zien of weten. Er zijn wat mij betreft eigenlijk maar drie kunstenaars voor wie dat wel geldt. En één van hen is Rik Wouters.
Ik was dan ook blij verrast te lezen dat bij De Bezige Bij een omvangrijke biografie over deze Belgische kunstenaar verschenen was. Het meer dan 500 pagina’s tellende boek werd geschreven door Eric Min die al eerder naam maakte met ondermeer zijn biografie van James Ensor.
Dubbele biografie
Bij fotoboeken kun je er bijna vergif op innemen dat er binnenin weinig goeds valt te verwachten als het boek al slecht vormgegeven is. Bij literatuur en non-fictie ligt dat vaak anders. Maar Rik Wouters. Een biografie maakt al aan de buitenkant nieuwsgierig naar de inhoud. Op de voorkant van het stofomslag staat een mooie foto van Rik Wouters en zijn vrouw Nel – zijn grote liefde én model – in wat misschien wel hun glorietijd was. Niet voor niets is de voorkant goudgeel – maar de echte verrassing zit aan de binnenkant (en op de harde cover): een prachtige snelle schets van Nel, ongeneerd wijdbeens achteroverliggend in een strandstoel, wie weet even uitrustend van het poseren.
Je zou kunnen zeggen dat Eric Min eigenlijk een dubbele biografie heeft geschreven, want de levens van de schilder/beeldhouwer en zijn model waren onverbrekelijk met elkaar verbonden. Ik denk zelfs dat Rik Wouters op de eerste plaats dankzij zijn Nel de grote kunstenaar is geworden die hij was. Haar vrouwelijkheid en lichamelijke schoonheid vormden een onuitputtelijke inspiratiebron voor hem, of ze nu naakt voor hem poseerde of bezig was met de strijk of zat te lezen. En hoewel hij daarnaast tal van andere onderwerpen vond in de hem omringende werkelijkheid, zou zijn oeuvre lang niet zo groots zijn geweest zonder al die tekeningen, schilderijen en beeldhouwwerken waarvoor Nel model stond.
‘Chère Moeke’
Rik Wouters werd in 1882 geboren te Mechelen als zoon van een houtbeeldhouwer/meubelmaker. Zijn vader zag hem het liefst hetzelfde ambacht uitoefenen en hoewel het even die kant op leek te gaan, volgde de zoon toch zijn eigen weg. Amper vijftien was hij toen hij zich – kort na de dood van zijn moeder – aanmeldde voor de avondlessen aan de Mechelse Academie voor Schone Kunsten. Kennelijk buiten medeweten van zijn vader die hem overigens al snel toestemming gaf om het dagonderwijs te volgen. Eric Min: ‘Het staat vast dat Wouters al in zijn tijd op de Mechelse academie als een bezetene heeft gewerkt.’
Het was in de lente van 1902 dat hij Nel Duerinckx leert kennen. Dat gebeurt in Brussel waar de jonge kunstenaar inmiddels is komen wonen en op de academie zit. Hij is 19, zij 16 en het is liefde op het eerste gezicht. ‘Uit welk schilderij ben je gestapt?’ zegt hij – een zeldzaam mooie openingszin. ‘Chère Moeke’ noemt hij haar in zijn mengeltaal van Vlaams en Frans.
Het stofomslag wordt gesierd door een foto van Rik en Nel Wouters, ca 1907-08
Armoede
Na het beëindigen van zijn militaire dienst in het najaar van 1904 betrekt het jonge stel een woning met atelier in Watermaal (tegenwoordig een gemeente die deel uitmaakt van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest). Het jaar daarop trouwen ze. Nog geen maand later dwingt puur geldgebrek hen om tijdelijk onderdak te vinden bij Riks familie in Mechelen. Vijftien maanden duurt hun ‘ballingschap’ en het doet de liefde geen goed. Los van elkaar keren ze terug naar Brussel, waar Rik tijdelijk werk vindt in een porceleinfabriek. De armoede blijft hen achtervolgen als ze een woning hebben gevonden in de Brusselse randgemeente St.Joost-ten-Node. ‘Nel en Rik leven samen in het atelier, waar de vrouw van vlees de concurrentie van haar inhalige rivale de kunst moet dulden’, schrijft Min. Hoewel ze veel ziek is, staat Nel zowel model bij Rik als bij een schatrijke, adellijke society-kunstenaar – dat laatste om geld in het laatje te brengen. Het is deze graaf die het voor hen ook mogelijk maakt om in 1907 te verhuizen naar het landelijk gelegen Bosvoorde, nabij Watermaal.
Daar, wonend temidden van bezembinders, klompenmakers en ander arm volk, beleefden Rik en Nel Wouters paradijselijke tijden.
‘Het zotte geweld’
Zeker, financieel bleef het moeilijk – ook al was er enige steun van een Brusselse galeriehouder – maar Wouters had alles wat hij wilde om zich heen om dag in dag uit, van ‘s morgens vroeg tot ‘s avonds laat te werken, te scheppen. Aanvankelijk leek hij zich op de eerste plaats te ontwikkelen tot een beeldhouwer, maar tekenen en schilderen werden gaandeweg steeds belangrijker, en uiteindelijk zouden tekeningen en schilderijen ook de hoofdmoot van zijn nalatenschap vormen.
Daar moet dan wel meteen aan toegevoegd worden dat beelden als ‘Huiselijke zorgen’ en ‘Het zotte geweld’ tot de hoogtepunten van Wouters’ oeuvre horen. Zowel de beroemde danseres Isadora Duncan als Nel was de inspiratiebron voor laatstgenoemd beeld, voorstellende een meer dan levensgrote, wild dansende naakte vrouw. Ongelooflijk om te lezen dat er vier jaar lang aan gewerkt is aan dit beeld – en dat het tot op de dag van vandaag een grote levendigheid heeft behouden, alsof de meer dan levensgrote naakte danseres nog altijd haar grandioze beweging maakt. ‘Het leven kwam zelf trillend te voorschijn uit de homp aarde’, schreef Nel over de wordingsgeschiedenis waarin ze voor zichzelf een hoofdrol opeist. ‘De laatste gedachte aan Isadora Duncan werd uitgewist. Het beeld was pure levensvreugde geworden, en het gaf uiting aan de energie waarmee Rik eraan werkte’.
Terugblik
‘La vierge folle’ heet het beeld in het Frans. En die ‘dwaze maagd’ komt ook terug in de titel van een nooit gepubliceerd manuscript waarin Nel terugblikt op haar leven met Rik Wouters. Eric Min heeft dit manuscript als bronmateriaal gebruikt, net zoals haar geautoriseerde monografie La Vie de Rik Wouters à travers son oeuvre (1944). Maar hij doet het begrijpelijkerwijze met de nodige reserve, want de schrijfster vertelt het verhaal vanuit haar eigen ‘dwingend’ perspectief.
Gelukkig stonden de biograaf diverse andere bronnen ter beschikking, waaronder talloze niet eerder gepubliceerde – vaak prachtige – brieven van Rik en Nel zelf en van diverse bevriende kunstenaars, critici en schrijvers. Ook kunstrecensies worden dankbaar en uitvoerig geciteerd – soms iets te uitvoerig naar mijn smaak – en zo krijgen we een veelzijdig beeld, waarin Wouters ook steeds geplaatst wordt in de context van zijn tijd.
Dramatische wending
Is die context aanvankelijk voor een belangrijk deel cultuurhistorisch, dat verandert rigoureus met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Het leven van Rik Wouters neemt dan een dramatische wending. Het moet iets vreselijks voor hem geweest zijn om zijn paradijs en zijn geliefde in Bosvoorde te moeten verlaten om als dienstplichtig soldaat ten strijde te trekken.
Maar hij overleefde de hopeloze verdediging van Luik en de val van Antwerpen. Vond Nel als vluchtelinge onderdak bij vrienden in Scheveningen, Rik kwam als krijgsgevangene in Amersfoort terecht en vervolgens in Kamp Zeist.
‘In het kamp is weinig meer te melden dan hoofdpijn, kou en rook uit honderd pijpen’, parafraseert Min een brief die Rik Wouters op 16 november 1914 schreef aan Nel. Die ‘hoofdpijn’ speelt hem al enige jaren parten en wordt er niet minder op. ‘Al drie dagen lang kan hij niet scherp meer zien, en de bruten uit zijn barak trekken er zich niks van aan’. En hij zou zo graag weer gaan tekenen en schilderen…
Hoewel Nel gelukkig niet lang daarna in zijn buurt kon komen wonen en Wouters steeds meer vrijheid kreeg om ook buiten het kamp te leven en te werken, moest zijn eigenlijke lijdensweg nog beginnen. Na de diagnose van een ernstig ontstoken kaakholte volgt begin 1915 een reeks pijnlijke operaties en andere medische ingrepen in Utrecht. Terug uit het ziekenhuis probeert Wouters de draad weer op te pakken. Hij plaatst zelfs een advertentie in het Amersfoortsch Dagblad/De Eemlander waarin hij vraagt om een ‘Ruime, lichte Kamer (..) voor Atelier’. Zeker, hij heeft af en toe nog wel last van hoofdpijn en moet een bril dragen, maar hij wil tekenen, wil boetseren, scheppen.
Zwarte ooglap
In juni 1915 verhuisden Rik en Nel naar Amsterdam waar ze – mede dankzij welgestelde Nederlandse vrienden – een appartement konden huren aan de Derde Kostverlorenkade. ‘Vrijwel alle Amsterdamse schetsen zijn in en vanuit dit huis gemaakt’, schrijft Min, ‘in een observatiepost die iets weg heeft van Ensors zolderatelier op de hoek van de Vlaanderenstraat in Oostende’. En Wouters maakte heel veel tekeningen en aquarellen: van alles en iedereen die hij voorbij zag gaan, maar ook van Nel, altijd maar weer Nel.
En dan te weten dat zijn lichaam steeds verder afgebroken wordt. In oktober – na een eerste voorlopige diagnose van kanker – wordt hij opnieuw geopereerd en ontwaakt hij met een vreselijk toegetakeld gezicht dat Nel met schrik en afgrijzen vervult.
Maar zelfs daar in het ziekenhuis maakt hij schetsen van zijn mede-patiënten en van zichzelf. En terug thuis gaat hij ook weer schilderen en maakt zijn beroemde ‘Rik met de zwarte ooglap’, een zelfportret in pyjama. ‘Het is’, schrijft Min, ‘de tronie van een galeiboef of een beulsknecht die ons uit zijn ene, vermoeide oog aankijkt – ecce homo, zie de mens die lijdt en langzaam dood gaat’.
Laatste schilderij
Maar Rik Wouters is nog niet dood. In januari en februari 1916 krijgt hij een grote overzichtstentoonstelling in het Stedelijk Museum. Er is ook een mooi interview bewaard gebleven dat Maria Viola, kunstredactrice van het Algemeen Handelsblad, met de doodzieke kunstenaar had. ‘Ik werk als ik kan; was ‘k aldoor gezond geweest dan had ‘k véél meer gedaan’, noteert ze uit zijn mond. ‘Prachtstad hier, ik leef er gelukkig, als God me gezondheid geeft, dat ‘k kan bezig blijven’.
Met groot inlevingsvermogen en met tal van ontroerende details beschrijft Min in de daaropvolgende 25 bladzijden de laatste maanden van het leven van de kunstenaar. Hoe hij werkt aan zijn laatste zelfportretten, hoe hij – althans volgens de memoires van Nel – aan zijn laatste schilderij ‘De Schelvis’ werkt en op zeker moment zijn penselen en palet weggooit met de woorden ‘Ik zie niet meer!’ En ook hoe hij zich op zijn sterfbed over laat halen tot een kerkelijk huwelijk met Nel die hij kort tevoren tot enig erfgename heeft benoemd.
Rik Wouters overleed op 11 juli 1916 in aanwezigheid van zijn vader en zijn vrouw. Hij werd begraven in Buitenveldert. Het zou niet zijn laatste rustplaats zijn: die vond hij in 1924 in zijn geliefde Bosvoorde.
Op de linkerflap en op de harde cover staat deze snelle schets die Rik van Nel maakte rond 1909
Een triest leven
Terecht laat Eric Min zijn verhaal niet eindigen met de dood van zijn hoofdpersoon. Je zou, schrijft hij, een apart boek kunnen maken over het leven van Nel. In plaats daarvan wijdt hij er zijn laatste hoofdstuk aan.
De nog geen 30 jaar oude weduwe had in 1916 nog een lang leven voor zich. Eigenlijk een heel triest leven. Ze hertrouwde met een man die haar krankzinnig wilde laten verklaren, vreesde door hem vermoord te worden, raakte zwaargewond (zelfmoordpoging?) en wist zich uiteindelijk uit deze destructieve relatie te bevrijden.
Een derde huwelijk was gelukkiger, hoewel ze ook daarin zware tijden beleefde met een adoptiefzoon die het criminele pad op ging. Voeg daarbij de jarenlange juridische strijd met de ooit zo vriendelijke Brusselse galeriehouder over de nalatenschap van Wouters, dan kan men zich iets voorstellen van de ellende die de vrouw mee heeft moeten maken.
Nel Wouters overleed op 11 augustus 1971. In het rouwbericht stonden – naast de namen van de kleinkinderen – alleen de namen van haar eerste en haar derde man. En die van Rik Wouters met de grootste letters.
Munch en Bacon
Aan het begin van dit artikel had ik het over drie kunstenaars die mijn speciale belangstelling hebben. Naast Rik Wouters zijn dat Edvard Munch en Francis Bacon. Ik geef onmiddellijk toe dat die twee – hoe onderling verschillend ook – meer gemeen hebben met elkaar dan met Wouters. Zo spelen in hun werk melancholie, eenzaamheid en dood een grote rol. Rik Wouters zou je eerder een verheerlijker van het leven kunnen noemen, iemand die op de eerste plaats overal schoonheid zag in de hem omringende werkelijkheid. Zelfs als hij alle reden had tot zelfbeklag.
Overigens besef ik ook wel dat de beperking tot het genoemde trio betrekkelijk is. Zo ga ik misschien ook nog eens die biografie lezen die Eric Min schreef over James Ensor – zowel vanwege diens werk als merkwaardige levensgang. En, o ja, Balthus hoort er eigenlijk ook bij.
Rik Wouters. Een biografie. Door Eric Min. De Bezige Bij. Isbn 978-90-8542-174-0. Prijs € 39,90.
fleursdumal.nl magazine
More in: Historia Belgica, Joep Eijkens
Thank you for reading Fleurs du Mal - magazine for art & literature