Galerie des Morts

«« Previous page · Special event at Highgate Cemetery for the 150th anniversary of Lizzie Siddal’s death · Freda Kamphuis: Zalig is het kinderlot, jong gestorven vroeg bij God · Expositie De Eenzame Uitvaart in Antwerpen · Mark Twain: Post-Mortem Poetry · FUNERAL TRAIN: foto’s van Paul Fusco in Nederlands Uitvaart Museum · Cees van Raak: Over de grens · Alter Domfriedhof St. Hedwig in Berlin · Joep Eijkens photos: Fish · Fusilladeplaats Gorp en Rovert: foto’s Ton van Kempen · Galerie des Morts XVII · Galerie des Morts XVI · Totenmasken in Berlin

»» there is more...

Special event at Highgate Cemetery for the 150th anniversary of Lizzie Siddal’s death

Special event at Highgate Cemetery London

for the 150th anniversary of Lizzie Siddal’s death

February 11th is the 150th anniversary of Lizzie’s death. To commemorate this, Highgate Cemetery (Lizzie’s final resting place) is having a Talk at the cemetery on that day by Lucinda Hawksley, author of Lizzie Siddal: Face of the Pre-Raphaelites.

From the Highgate Cemetery website: This is a unique and historic occasion as it is in commemoration of the 150th anniversary of Lizzie Siddal’s death: she died on February 11th 1862 and was buried at Highgate Cemetery six days later.

Lizzie Siddal was a nineteenth-century phenomenon: a working-class girl whose beauty made her the Pre-Raphaelite movement’s most celebrated, iconic face. Dante Rossetti, founder and leading light of the movement, painted and drew her obsessively a thousand times. She soon became a poet and artist in her own right.

However, as his lover and finally his wife, Lizzie’s relationship with Rossetti was blighted by his infidelities and neglect. In despair, Lizzie resorted to laudanum to numb her senses. In 1862 she took an overdose and left a suicide note.

Lucinda’s illustrated and vivid account of Lizzie’s meteoric but brief career and her tortured relationship breathes new life into the images of Lizzie frozen in time in galleries around the world.

The talk commences at 6.30 and will last around an hour. Booking: is in advance by email only at events@highgate-cemetery.org. Tickets: cost £10 each (£8 for students) including refreshments and nibbles. Space is limited so early booking is advised.

About Elizabeth Siddal

Elizabeth Siddal (July 25, 1829 – February 11, 1862)

While working in a millinery shop, Lizzie was discovered by the artist Walter Deverell who painted her as Viola in his depiction of Shakespeare’s Twelfth Night. Lizzie went on to model for other Pre-Raphaelite artists and is most commonly recognized as Ophelia in the painting by John Everett Millais, but was the charismatic Dante Gabriel Rossetti who not only drew and painted her obsessively, but encouraged Lizzie in her own artwork and poetry. Their relationship was intense and rocky, with an engagement that lasted on and off for a decade. Sadly, their marriage was short. The couple suffered a stillborn child and Lizzie was seriously addicted to Laudanum. She died in 1862 due to an overdose. The rest of Lizzie’s tale is eerily famous for its gothic Victorian morbidity: Rossetti, in his grief, buried his only manuscript of his poems with Lizzie. The poems, nestled in her coffin amidst her famous red hair, haunted him. Seven years later, he had her coffin exhumed in order to retrieve the poems for publication. The story was spread that Lizzie was still in beautiful, pristine condition and that her flaming hair had continued to grow after death, filling the coffin. This, of course, is a biological impossibility. Cellular growth does not occur after death, but the tale has added to Lizzie’s legend and continues to capture the interest of Pre-Raphaelite and Lizzie Siddal enthusiasts.

The story of Lizzie’s life is punctuated with dramatic episodes such as falling ill as a result of modeling as Ophelia,, the tales of Rossetti’s dalliances, and her grief at the loss of their stillborn daughter. Our modern society is much more aware and educated than the Victorians regarding mental health issues. Unfortunately for Elizabeth Siddal, she lived in a time where addiction was a taboo subject and little was known about post-partum depression. Lizzie lived within a cycle of illness, addiction and grief with no resources available to her. And although she did have a creative outlet while most women were denied modes of self expression, Lizzie was never able to move beyond the addiction that claimed her life.

Source: website LizzieSiddal.com

fleursdumal.nl magazine

More in: Galerie des Morts, Lizzy Siddal, Siddal, Lizzy

Freda Kamphuis: Zalig is het kinderlot, jong gestorven vroeg bij God

Freda Kamphuis:

Zalig is het kinderlot, jong gestorven vroeg bij God

Foto’s Hervormde begraafplaats Nieuwe Pekela

kempis.nl poetry magazine

More in: Freda Kamphuis, Galerie des Morts, Kamphuis, Freda

Expositie De Eenzame Uitvaart in Antwerpen

Tentoonstelling De Eenzame Uitvaart

in Antwerpen

De Eenzame Uitvaart is een literair project waarbij dichters voor eenzaam gestorvenen een persoonlijk gedicht schrijven en dit op de uitvaart komen voordragen. Het is een laatste saluut aan mensen die meestal uit de boot vielen tijdens hun leven en dan ook zonder aanwezigheid van familie of vrienden worden begraven.

De Nederlandse, maar in Antwerpen wonende, fotograaf Judith Dekker maakte over de reeds verzorgde Eenzame Uitvaarten een sobere en integere reportage die het midden houdt tussen een impressie en een eerbetoon aan de overledenen. De fototentoonstelling is vanaf 2 november (Allerzielen) te bekijken zijn op Schoonselhof, te Wilrijk.

Judith Dekker, een Nederlands fotograaf wonende te Antwerpen, maakte eerder al bij het stadsgedicht ‘Achter een vierkante vitrine’ van Ramsey Nasr een fotografische interpretatie. Deze – eveneens – vierkante foto’s werden aan het de Coninckplein geëxposeerd. De serie toonde een variatie aan aspecten die de stad Antwerpen rijk is, in de voor Judith Dekker karakteristieke stijl. Trefwoorden om haar fotografie te beschrijven zijn: melancholisch, intuïtief, sfeervol en persoonlijk.

De fototentoonstelling werd geopend op 2 november, in het kasteel op het Schoonselhof te Wilrijk. Coördinator van de Eenzame Uitvaart Maarten Inghels leidde in, waarna enkele dichters van de Eenzame Uitvaart hun gedicht voordroegen. Stadsdichter Peter Holvoet-Hanssen maakte van de gelegenheid gebruik om zijn nieuwe stadsgedicht voor te stellen.
De tentoonstelling loopt nog voor de periode van een jaar.

Een project i.s.m. CC De Kern, Antwerpen Boekenstad, OCMW Antwerpen & De Eenzame Uitvaart.

fleursdumal.nl magazine

More in: Galerie des Morts

Mark Twain: Post-Mortem Poetry

Mark Twain

(1835-1910)

Post-Mortem Poetry

In Philadelphia they have a custom which it would be pleasant to see adopted throughout the land. It is that of appending to published death-notices a little verse or two of comforting poetry. Any one who is in the habit of reading the daily Philadelphia Ledger, must frequently be touched by these plaintive tributes to extinguished worth. In Philadelphia, the departure of a child is a circumstance which is not more surely followed by a burial than by the accustomed solacing poesy in the Public Ledger. In that city death loses half its terror because the knowledge of its presence comes thus disguised in the sweet drapery of verse. For instance, in a late Ledger I find the following (I change the surname):

“Died

“Hawks.—On the 17th inst., Clara, the daughter of Ephraim and Laura Hawks, aged 21 months and 2 days.

“That merry shout no more I hear,

No laughing child I see,

No little arms are round my neck,

No feet upon my knee;

No kisses drop upon my cheek,

These lips are sealed to me.

Dear Lord, how could I give Clara up

To any but to Thee?”

A child thus mourned could not die wholly discontended. From the Ledger of the same date I make the following extract, merely changing the surname, as before:

“Becket.—On Sunday morning, 19th inst., John P., infant son of George and Julia Becket, aged 1 year, 6 months, and 15 days.

“That merry shout no more I hear,

No laughing child I see,

No little arms are round my neck,

No feet upon my knee;

No kisses drop upon my cheek,

These lips are sealed to me.

Dear Lord, how could I give Johnnie up

To any but to Thee?”

The similarity of the emotions as produced in the mourners in these two instances is remarkably evidenced by the singular similarity of thought which they experienced, and the surprising coincidence of language used by them to give it expression.

In the same journal, of the same date, I find the following (surname suppressed, as before):

“Wagner.—On the 10th inst., Ferguson G., the son of William L. and Martha Theresa Wagner, aged 4 weeks and 1 day.

“That merry shout no more I hear,

No laughing child I see,

No little arms are round my neck,

No feet upon my knee;

No kisses drop upon my cheek,

These lips are sealed to me.

Dear Lord, how could I give Ferguson up

To any but to Thee?”

It is strange what power the reiteration of an essentially poetical thought has upon one’s feelings. When we take up theLedger and read the poetry about little Clara, we feel an unaccountable depression of the spirits. When we drift further down the column and read the poetry about little Johnnie, the depression of spirits acquires an added emphasis, and we experience tangible suffering. When we saunter along down the column further still and read the poetry about little Ferguson, the word torture but vaguely suggests the anguish that rends us.

In the Ledger (same copy referred to above) I find the following (I alter surname, as usual):

“Welch.—On the 5th inst., Mary C. Welch, wife of William B. Welch, and daughter of Catharine and George W. Markland, in the 29th year of her age.

“A mother dear, a mother kind,

Has gone and left us all behind.

Cease to weep, for tears are vain,

Mother dear is out of pain.

“Farewell, husband, children dear,

Serve thy God with filial fear,

And meet me in the land above,

Where all is peace, and joy, and love.”

What could be sweeter than that? No collection of salient facts (without reduction to tabular form) could be more succinctly stated than is done in the first stanza by the surviving relatives, and no more concise and comprehensive programme of farewells, post-mortuary general orders, etc., could be framed in any form than is done in verse by deceased in the last stanza. These things insensibly make us wiser and tenderer, and better. Another extract:

“Ball.—On the morning of the 15th inst, Mary E., daughter of John and Sarah F. Ball.

“’Tis sweet to rest in lively hope

That when my change shall come

Angels will hover round my bed,

To waft my spirit home.”

The following is apparently the customary form for heads of families:

“Burns.—On the 20th inst., Michael Burns, aged 40 years.

“Dearest father, thou hast left us,

Here thy loss we deeply feel;

But ’tis God that has bereft us,

He can all our sorrows heal.

“Funeral at 2 o’clock sharp.”

There is something very simple and pleasant about the following, which, in Philadelphia, seems to be the usual form for consumptives of long standing. (It deplores four distinct cases in the single copy of the Ledger which lies on the Memoranda editorial table):

“Bromley.—On the 29th inst., of consumption, Philip Bromley, in the 50th year of his age.

“Affliction sore long time he bore,

Physicians were in vain—

Till God at last did hear him mourn,

And eased him of his pain.

“The friend whom death from us has torn,

We did not think so soon to part;

An anxious care now sinks the thorn

Still deeper in our bleeding heart.”

This beautiful creation loses nothing by repetition. On the contrary, the oftener one sees it in the Ledger, the more grand and awe-inspiring it seems.

With one more extract I will close:

“Doble.—On the 4th inst., Samuel Peveril Worthington Doble, aged 4 days.

“Our little Sammy’s gone,

His tiny spirit’s fled;

Our little boy we loved so dear

Lies sleeping with the dead.

“A tear within a father’s eye,

A mother’s aching heart,

Can only tell the agony

How hard it is to part.”

Could anything be more plaintive than that, without requiring further concessions of grammar? Could anything be likely to do more towards reconciling deceased to circumstances, and making him willing to go? Perhaps not. The power of song can hardly be estimated. There is an element about some poetry which is able to make even physical suffering and death cheerful things to contemplate and consummations to be desired. This element is present in the mortuary poetry of Philadelphia degree of development.

The custom I have been treating of is one that should be adopted in all the cities of the land.

It is said that once a man of small consequence died, and the Rev. T. K. Beecher was asked to preach the funeral sermon—a man who abhors the lauding of people, either dead or alive, except in dignified and simple language, and then only for merits which they actually possessed or possess, not merits which they merely ought to have possessed. The friends of the deceased got up a stately funeral. They must have had misgivings that the corpse might not be praised strongly enough, for they prepared some manuscript headings and notes in which nothing was left unsaid on that subject that a fervid imagination and an unabridged dictionary could compile, and these they handed handed to the minister as he entered the pulpit. They were merely intended as suggestions, and so the friends were filled with consternation when the minister stood up in the pulpit and proceeded to read off the curious odds and ends in ghastly detail and in a loud voice! And their consternation solidified to petrification when he paused at the end, contemplated the multitude reflectively, and then said, impressively:

“The man would be a fool who tried to add anything to that. Let us pray!”

And with the same strict adhesion to truth it can be said that the man would be a fool who tried to add anything to the following transcendent obituary poem. There is something so innocent, so guileless, so complacent, so unearthly serene and self-satisfied about this peerless “hogwash,” that the man must be made of stone who can read it without a dulcet ecstasy creeping along his backbone and quivering in his marrow. There is no need to say that this poem is genuine and in earnest, for its proofs are written all over its face. An ingenious scribbler might imitate it after a fashion, but Shakespeare himself could not counterfeit it. It is noticeable that the country editor who published it did not know that it was a treasure and the most perfect thing of its kind that the storehouses and museums of literature could show. He did not dare to say no to the dread poet—for such a poet must have been something of an apparition—but he just shovelled it into his paper anywhere that came handy, and felt ashamed, and put that disgusted “Published by Request” over it, and hoped that his subscribers would overlook it or not feel an impulse to read it:

“(Published by request)

“Lines

‘Composed on the death of Samuel and Catharine Belknap’s children

“By M. A. Glaze

“Friends and neighbors all draw near,

And listen to what I have to say;

And never leave your children dear

When they are small, and go away.

“But always think of that sad fate,

That happened in year of ’63;

Four children with a house did burn,

Think of their awful agony.

“Their mother she had gone away,

And left them there alone to stay;

The house took fire and down did burn,

Before their mother did return.

“Their piteous cry the neighbors heard,

And then the cry of fire was given;

But, ah! before they could them reach,

Their little spirits had flown to heaven.

“Their father he to war had gone,

And on the battle-field was slain;

But little did he think when he went away,

But what on earth they would meet again.

“The neighbors often told his wife

Not to leave his children there,

Unless she got someone to stay,

And of the little ones take care.

“The oldest he was years not six,

And the youngest only eleven months old,

But often she had left them there alone,

As, by the neighbors, I have been told.

“How can she bear to see the place.

Where she so oft has left them there,

Without a single one to look to them,

Or of the little ones to take good care.

“Oh, can she look upon the spot,

Whereunder their little burnt bones lay,

But what she thinks she hears them say,

‘’Twas God had pity, and took us on high.’

“And there may she kneel down and pray,

And ask God her to forgive;

And she may lead a different life

While she on earth remains to live.

“Her husband and her children too,

God has took from pain and woe.

May she reform and mend her ways,

That she may also to them go.

“And when it is God’s holy will,

O, may she be prepared

To meet her God and friends in peace,

And leave this world of care.”

Mark Twain short stories

kempis poetry magazine

More in: Archive S-T, Galerie des Morts, Twain, Mark

FUNERAL TRAIN: foto’s van Paul Fusco in Nederlands Uitvaart Museum

Nederlands Uitvaart Museum Amsterdam
tot 26 september 2010
Foto’s Paul Fusco

FUNERAL TRAIN

Zwaaien naar het lichaam van Kennedy

Fotograaf Paul Fusco van het foto-agentschap Magnum maakte in 1968 een unieke serie foto’s die nu voor het eerst in Nederland wordt geëxposeerd. Voor ‘Funeral train’ reist Fusco op 8 juni 1968 mee op een bijzondere trein van New York naar Washington. Op die trein bevindt zich het lijk van Robert F. Kennedy. De presidentskandidaat en tweede zoon van de Kennedy’s is dan drie dagen eerder in Los Angeles vermoord. Paul Fusco portretteert duizenden rouwenden die langs het spoor de vermoorde presidentskandidaat uitzwaaien. Tot en met 26 september is een selectie van deze foto’s te zien in Tot Zover, het Nederlands Uitvaart Museum in Amsterdam.

Deze foto’s van Paul Fusco zijn in de Verenigde Staten lange tijd verborgen gebleven en pas in 1998, ruim dertig jaar na dato, voor het eerst gepubliceerd in George Magazine. En na Londen in 2007 worden de foto’s nu voor de tweede keer in Europa tentoongesteld. ‘Funeral train’ is na ‘Trace Elements’ van Seiichi Furuya de tweede expositie die gast-curator Erik Kessels voor het Uitvaart Museum samenstelt. Kessels (1966) is medeoprichter en creatief directeur van communicatiebureau KesselsKramer en publiceerde eerder fotoboeken en -magazines als ‘In almost every picture’, ‘Bangkok Beauties’ en ‘Useful Photo-graphy’. Hij was ook verantwoordelijk voor de tentoonstelling ‘Loving your pictures’ in Utrecht en Arles. Daarnaast is hij dit jaar ook een van de curatoren van het New York Photo Festival.

Normaal gesproken duurt een treinreis van New York naar Washington vier uur, maar deze trein doet er twee keer zo lang over vanwege de toegestroomde mensen langs het spoor. Fusco ziet honderdduizenden mensen die de door hen zo geliefde presidentskandidaat een laatste eer bewijzen. Het is een dwarsdoorsnede van het Amerikaanse volk. Er komen armen en rijken voorbij, zwart, blank, geüniformeerden, mensen met ontblote lichamen en nonnen.

De foto’s laten zien dat de mensen stuk voor stuk oprechte emoties tonen voor een man die ze niet van dichtbij kenden, maar wel in hun hart hebben gesloten. Je ziet dat sommigen elkaar omarmen en steun zoeken in hun verdriet. En er zijn ook vrolijke gezichten, omdat ze de kans krijgen te laten zien dat ze van een man houden die hen plotseling is ontnomen. De een neemt plechtig afscheid met een hand op zijn hart. Een ander zwaait en een enkeling salueert of het nu een boerenzoon of sheriff is. De foto’s van Fusco tonen de ontreddering en toewijding van het Amerikaanse volk aan een familie die stond voor hoop en een betere toekomst. Een van de opvallendste beelden is die van het gezin dat op volgorde van lengte staat. Alsof de ouders willen laten zien dat zij, net als de Kennedy’s, een aantal talentvolle kinderen paraat hebben staan. Wie goed kijkt ziet dat er in deze foto drie jongens in de camera kijken. Je zou er haast een jonge John, Robert en Edward Kennedy in zien.

Net als bij de uitvaart van Amerikaanse presidenten als Lincoln, Roosevelt en Eisenhower wordt de jonge presidentskandidaat Robert F. Kennedy per trein langs rouwende mensen geleid. Drie dagen eerder, op 5 juni 1968 is Kennedy kort na middernacht in een hotel in Los Angeles vermoord. Hij hield daar een dankrede voor zijn overwinning op de voorverkiezingen in Californië en wilde met zijn bewakers via de achteringang het hotel verlaten. Toen hij daar het hotelpersoneel nog de handen schudde dook –volgens de officiële lezing- Sirhan Sirhan onverwachts op en loste van dichtbij een aantal kogels. Ondanks dat Kennedy door een bewaker naar achteren werd getrokken werd hij in zijn hoofd en oksel geraakt. Een dag later overleed hij in een ziekenhuis.

Robert F. Kennedy was kort na de moord op Martin Luther King Jr. en John F. Kennedy, de derde invloedrijke man binnen vijf jaar die publiekelijk werd vermoord. Zijn overlijden maakte in ons land en de rest van Europa misschien minder indruk dan de moord op John F. Kennedy en Martin Luther King Jr., maar in de Verenigde Staten was dit de aanslag die alle hoop bij de bevolking wegnam.

Paul Fusco (1930) is een fotograaf van het beroemde foto-agentschap Magnum en hij begon zijn carrière als nieuwsfotograaf tijdens de oorlog in Korea. Zijn werk verscheen in LIFE, Time magazine, Newsweek en The Sunday Times. Hij bracht ook verschillende fotoboeken uit als ‘Chernobyl Legacy’ en exposeerde onder meer in het Metropolitan Museum of Art in New York, The Photographers’ Gallery in Londen en op het International Festival of Photojournalism in Perpignan. De complete serie foto’s van Funeral train is ook in boekvorm verschenen. Van dit boek heeft de broer van Robert, de vorig jaar overleden senator Edward Kennedy, het voorwoord heeft geschreven.

Nederlands Uitvaart Museum Tot Zover – Kruislaan 124, 1097 GA Amsterdam
► Website Nederlands Uitvaart Museum

fleursdumal.nl magazine

More in: Galerie des Morts

Cees van Raak: Over de grens

Over de grens

Cees van Raak (tekst)

Martje Ingenhoven (foto’s)

D o o d k i n d j e

Men heeft het kindje, wit en recht,

Uit ‘t wiegje in een kleine kist gelegd,

En wit en zwart, o simpel onderscheid,

Zijn slaap en dood, zijn tijd en eeuwigheid.

Hij is hier maar even geweest.

Men gaf hem op ‘t geboortefeest

Van hand tot hand, tot, stil en lief,

Een gast hem kussend aan de lippen hief.

En allen keken. later is gezegd:

Hij gaf een zuiver klein geluid,

Verschrikt en schoon, zooals een nieuwe fluit,

Die men probeert en peinzend nederlegt.

Willem de Mérode

Sedert de zestiende eeuw zijn geschilderde en getekende portretten van opgebaarde doden bekend, in het begin als recht voorbehouden aan vorsten, adel en clerus. Het vroegste voorbeeld in de Noordelijke Nederlanden is het schilderij waarop de doodgeschoten Willem van Oranje staat afgebeeld. Na de moordaanslag door Balthasar Gerards op 10 juli 1584 in de Prinsenhof te Delft, lag Willem van Oranje lange tijd opgebaard, zodat de begrafenis geregeld kon worden en het volk afscheid van hem nemen kon. Sommigen wilden een beeltenis maken, maar dit was verboden uit angst dat zijn vijanden de kans zouden benutten om de dode te bespotten met ongepaste prenten. Eén man echter maakte wel schetsen van de overleden prins. Of hij hiermee het verbod van de Staten-Generaal trotseerde, of dat hij als enige toestemming ervoor had verkregen, is onbekend. Hoe dan ook, deze Christiaen Jansz. van Bieselingen schilderde op grond van zijn schetsen twee haast identieke schilderijtjes van de opgebaarde prins. Deze doodsportretten worden in Delft (in de Prinsenhof, tegenover de kogelgaten) en Zaltbommel bewaard.

De oudste zoon van Willem van Oranje, Filips Willem, werd op zijn praalbed, omgeven door treurenden, afgebeeld op een (anoniem) schilderij. Hij stierf te Brussel op 21 februari 1618. Een aantal jaren later overleed de tweede zoon van Willem van Oranje, prins Maurits. Hij werd in april 1625 op zijn doodsbed geschilderd door A.P. van de Venne. Dit betreffende de eerste, bekende doodsportretten van leden van het huis Oranje-Nassau.

Eveneens in de zestiende eeuw ontstond in (nota bene) Vlaanderen het genre van kinderen op hun doodsbedje. Het overgrote deel van nog bestaande afbeeldingen van opgebaarde kinderen stamt echter uit de Noorderlijke Nederlanden en wel uit de eeuw daarop. Vaak zijn de kinderen versierd met gevlochten kransen, soms heeft het kind een bloem of boeketje in de hand. Dit gebruik heeft tot in onze dagen stand gehouden, zoals op een aantal van de hierin opgenomen foto’s te zien is.

In de loop van deze zeventiende eeuw liet ook de hogere burgerij zich meer en meer voor de eeuwigheid afbeelden. Het doodsportret, ofwel het post mortem portret, verspreidde zich op de duur vanuit de kerk naar half openbare ruimten als de pastorie (geestelijken) en naar de particuliere woning (burgers).

Uit de achttiende eeuw zijn nauwelijks doodsportretten overgeleverd. Het was de tijd van de rationele en op vooruitgang gerichte Verlichting, waarbij de dood meer een randverschijnsel werd. Letterlijk in de zin dat uit het oogpunt van hygiëne (ook een ideaal van de Verlichting) begraafplaatsen buiten de bebouwde kom aangelegd dienden te worden; het kerkhof verdween uit het centrum van de gemeenschap.

Uit het begin van de negentiende eeuw dateert in onze contreien het dodenmasker. Niet alleen het gezicht, maar ook handen van bijzondere personen werden afgegoten in gips, brons of marmer. Momenteel zijn er bijna dertig exemplaren van Nederlandse dodenmaskers bekend.

Onder invloed van de romantiek won ook het doodsportret weer terrein, zeker toen omstreeks 1850 de fotografie zijn intrede deed. Direct al bij de komst van het daguerrotype nam deze post mortem fotografie een hoge vlucht. De foto’s kwamen in het familie-album terecht of werden verwerkt in een medaillon. Ook het carte de visite-portret en het bidprentje memoreerden niet zelden de trekken van de beminde dode kort na zijn stervensuur.
Bij dit alles blijkt het funeraire kinderportret het meest voor te komen. Met andere woorden: juist overleden kinderen werden op een post mortem foto afgebeeld, niet in de laatste plaats omdat vaak een afbeelding van het gestorven kind tijdens zijn of haar leven ontbrak.

De algemene acceptatie van post-mortem fotografie in de negentiende eeuw blijkt duidelijk uit allerlei bewaard gebleven opnames van vooraanstaande of minder bekende doden. Uit de rouwcultus rondom de leden van het koninklijk huis stammen diverse doodsportretten in gravure of lithografie. Ze waren verkrijgbaar voor het grote publiek. Dit gold bijvoorbeeld voor een portret van de op 3 juni 1877 gestorven koningin Sophie van Wurtemberg, eerste gemalin van koning Willem III. Zij werd op haar doodsbed gefotografeerd en de afdrukken van deze opname waren te koop. Zoiets zou nu ondenkbaar zijn.

Een ander voorbeeld. In 1866 verscheen in Utrecht het curieuze boekje ‘May‘ uitgegeven door de ouders van May Twist die in 1866 op zesjarige leeftijd overleed. Het is een kleine dichtbundel met als frontispice een post-mortem foto van het meisje. Toen zij op 30 mei 1866 stierf lieten haar ouders dit boekje uitgeven. Naast Nederlandse, Engelse en Franse gedichten over het sterven van kinderen – in die jaren van cholera-epidemieën een algemeen verschijnsel – werden ook May’s laatste woorden opgetekend.

Zoals gezegd, de confrontatie met een dode was in die tijd algemeen geaccepteerd. De rouwcultus van de late negentiende eeuw verwachtte zelfs van de nabestaanden dat die een souvenir van de dierbaar gestorvenen bij zich droegen of wegschonken. Natuurlijk was het dragen van portretten in medaillons, in armbanden en kettingen niet alleen de rouwenden voorbehouden. In de reeks verliefd, verloofd, getrouwd behoorde (en behoort) het fotoportret tot de amoureuze parafernalia. Echter in combinatie met haarlokken en haarwerken krijgt het een ‘zwaarder’ accent. De haarfestisj vormde niet alleen in een specifiek element in het amoureuze verkeer, maar ook in de doodscultus. Medaillons waarin verwerkt afgeknipte lokken van de dierbare, sieraden uit haar gevlochten, schilderijtjes van haar gemaakt, het waren vooral producten van huisvlijt, maar deze zogeheten rouwhaarwerken konden ook op bestelling worden geleverd.

Aan het begin van de twintigste eeuw werden post mortem foto’s gebruikt om in een plaquette – een mechanische montage op bijvoorbeeld emaille of porselein – op een grafsteen verwerkt te worden. Dit gebruik blijkt net over de grens met België tot voor kort een welhaast bloeiend bestaan geleid te hebben.

Op het Oude Kerkhof aan de Kwakkelstraat te Turnhout wemelt het van deze plaquettes ofwel portret-medaillons. Vele graven zijn er mee getooid, sommige dragen kleine trossen: vier of zes medaillons aan een graf ("Begraafplaats van de familie…") zijn geen uitzondering. De meeste opnamen zijn bij leven genomen, maar op een significant aantal foto’s zijn de doden reeds dood. Tweemaal dood zou je kunnen zeggen: opgebaard (post mortem gefotografeerd en bevestigd aan het grafmonument) en daadwerkelijk in het graf gelegd..
Daarbij betreft het in de meeste gevallen medaillons met overleden kinderen, hier dus ook veruit de meest voorkomende categorie. Ik kende post mortem foto’s van kinderen wel, vooral via boeken, maar nog nooit had ik zulke opnamen in zo’n grote getale op een begraafplaats gezien – in de buitenlucht dus

In 1990 is over deze rustplaats een boek verschenen, onder de titel ‘Elks deel op ‘t laatste is het graf. Een Turnhouts verhaal over begraven en het oude kerkhof‘ van de hand van H. de Kok en E. Wauters. In dit boek wordt opmerkelijk genoeg geen enkele melding van dit fotografisch fenomeen gemaakt. Was het dan zó veel voorkomend in België? Of was het juist voor deze streek, of zelfs: voor deze stad, voor deze dodenakker, usance? Dit laatste wordt namelijk versterkt door enkele naamsvermeldingen op de rand van een aantal medaillons; hoogstwaarschijnlijk betreft het de namen van Turnhoutse fotozaken. Met als specialisatie het ensceneren van een ontroerend tafereel: een pas gestorven kind, gekleed in een wit doodskleedje, op een bedje gelegd, vaak getooid met bloemen, soms met een rozenkrans in de handjes. Vervolgens op de gevoelige plaat vastleggen en de opname mechanisch verwerken in een porseleinen medaillon.

De portretten werden vervaardigd vanaf de jaren dertig van de vorige eeuw, met een opvallende piek in de oorlogsjaren 1941 en 1942, maar ik ontdekte ook een medaillon die gemaakt bleek in het begin van de jaren zeventig. Zo kort geleden!

Alle hierna opgenomen foto’s zijn gemaakt op één dag – zondag 4 januari 2004 – en op hetzelfde kerkhof: het Oude Kerkhof aan de Kwakkelstraat te Turnhout, België. Het is een selectie. De opnamen zijn zonder tekst (geen naam, geen jaartal, geen familieleden) en ze zijn niet chronologisch opgenomen. Anders gezegd: het gaat alleen om de opname, om het post mortem fotomedaillon, een curieus cultuurhistorisch fenomeen.

Het zijn bijzondere foto’s van over de grens.

Geraadpleegde literatuur:

Boudewijn Büch: ‘Kindergraven in Nederland’, in: Maatstaf 1983/2.

Diversen: ‘Postume Portretten’, special Kunstschrift 1997/4.

H. de Kok, E. Wauters: Elks deel op ‘t laatste is het graf. Een Turnhouts verhaal over begraven en het oude kerkhof (Dienst Stadspromotie en Geschiedkundige Kring Taxandria, Turnhout, 1990).

C. Leeflang (samenstelling, inleiding): De dichter en de dood. Een bundel doodenlyriek (Utrecht, 1946).

Cees van Raak: Vorstelijk begraven en gedenken. Funeraire geschiedenis van het huis Oranje-Nassau (Thoth, Bussum, 2003).

B.C. Sliggers (eindredactie): Naar het lijk. Het Nederlandse doodsportret 1500-heden (Teylers Museum, Haarlem, 1998).

D. Snoep: ”k Zal eeuwig U beminnen, eeuwig U waarderen En in gedagten dagelyks met U verkeeren’, in: Kunstschrift 1985/3.

kempis poetry magazine

More in: Cees van Raak, Galerie des Morts, Raak, Cees van

Alter Domfriedhof St. Hedwig in Berlin

Alter Domfriedhof St. Hedwig Berlin

Der alte Domfriedhof der St.-Hedwigs-Gemeinde wurde 1834 geweiht und ist der älteste noch bestehende katholische Friedhof Berlins. Er ist etwa über zwei Hektar groß. 1849 wurden hier 429 Opfer der Choleraepidemie begraben, 1866 nochmals 1.111 Opfer derselben Krankheit. Durch die Einebnung des Mauerstreifens 1961 sowie den Bau der zweiten Mauer 1967 gingen eine Reihe von architektonisch und historisch bedeutsamen Grabstätten verloren, an die heute ein Gedenkstein auf der freien Rasenfläche sowie ein stehengebliebener Mauerrest vor dem Friedhof erinnern.

Nachrichten aus Berlin: unser Korrespondent Anton K. berichtet

fleursdumal.nl magazine

More in: Galerie des Morts, Nachrichten aus Berlin

Joep Eijkens photos: Fish

Fish: An aquatic animal: any of numerous cold-blooded strictly aquatic craniate vertebrates that include the bony fishes and usually the cartilaginous and jawless fishes and that have typically an elongated somewhat spindle-shaped body terminating in a broad caudal fin, limbs in the form of fins when present at all, and a 2-chambered heart by which blood is sent through thoracic gills to be oxygenated. The flesh of fish used as food. Any of more than 30,000 species of predominantly cold-blooded vertebrates found worldwide in fresh and salt water. Living species range from the primitive lampreys and hagfishes through the cartilaginous sharks, skates, and rays to the abundant and diverse bony fishes. Species range in length from 0.4 in. (10 mm) to more than 60 ft (20 m). The body is generally tapered at both ends. Most species that inhabit surface or midwater regions are streamlined or are flattened side to side; most bottom dwellers are flattened top to bottom. Tropical species are often brightly coloured. Most species have paired fins and skin covered with either bony or toothlike scales. Fishes generally respire through gills. Most bony fishes have a swim bladder, a gas-filled organ used to adjust swimming depth. Most species lay eggs, which may be fertilized externally or internally. Fishes first appeared more than 450 million years ago.

Joep Eijkens photos

fleursdumal.nl magazine

More in: Galerie des Morts, Joep Eijkens Photos

Fusilladeplaats Gorp en Rovert: foto’s Ton van Kempen

Fusilladeplaats en Oorlogsgraven

“Gorp en Rovert” (Hilvarenbeek NL)

15 augustus 1942, bericht uit een landelijke krant:

“Aangezien ondanks de uiterst dringende uitnoodiging van den Wehrmachtsbefehlhaber General der Flieger Christiansen de daders van den springstofaanslag in Rotterdam te laf zijn geweest om zich aan te melden, zijn de volgende gijzelaars aangepakt en hedenmorgen doodgeschoten:
– Mr. Robert Baelde, maatschappelijk werker, *22 juli 1907, woonplaats Rotterdam
– Willem Ruijs, directeur Rotterdamsche Lloyd, *25 augustus 1894, woonde in Rotterdam
– Otto Ernst Gelder, Graaf van Limburg Stirum, substituut officier van Justitie, geboren 13 april 1893, woonplaats Velp
– Christoffel Bennekers, hoofdinspecteur van politie, *28 mei 1894, woonplaats Rotterdam
– Alexander, Baron Schimmelpenninck van der Oije, landeigenaar, *21 december 1913, woonplaats Schuddebeurs “

In de vroege ochtend van 15 augustus 1942 werden door de Duitsers 5 personen in de bossen van “Gorp en Rovert” te Goirle (tegenwoordig gemeente Hilvarenbeek) gefusilleerd. Als eerder in gijzeling genomen Nederlanders werden zij gefusilleerd op bevel van Generaal der Flieger Christiansen als represaille voor de sabotage op 7 augustus 1942 aan een spoorlijn in Rotterdam.

De fusilladeplaats is te vinden in het uitgestrekte bosgebied “Gorp en Rovert” in de driehoek Hilvarenbeek / Goirle / Poppel (België).
Toegang aan de oostzijde van de N 283 Goirle-Poppel, ongeveer 1 km vóór de grens met België. Boven bij de witte slagboom hangt een oranje bord met “←15 AUG. 1942”, verder is de route alleen te voet of per fiets begaanbaar. Na ± 2 km op een kruising rechtsaf, na ± 300 meter nogmaals rechtsaf waarna 100 meter verder de omheinde executieplaats, met aan de zijkant 2 graven, is bereikt. De overige 3 personen zijn door hun familie elders herbegraven.

(Bron: http://www.oorlogsmusea.nl)

Photos: Ton van Kempen

kempis poetry magazine

More in: Galerie des Morts, Holocaust, Ton van Kempen Photos, WAR & PEACE