Fleurs du Mal Magazine
Or see the index
Alun Lewis
(1915 – 1944)
Postscript: For Gweno
If I should go away,
Beloved, do not say
‘He has forgotten me’.
For you abide,
A singing rib within my dreaming side;
You always stay.
And in the mad tormented valley
Where blood and hunger rally
And Death the wild beast is uncaught, untamed,
Our soul withstands the terror
And has its quiet honour
Among the glittering stars your voices named.
Alun Lewis poetry
fleursdumal.nl magazine
More in: Lewis, Alun, WAR & PEACE
T.E. Hulme
(1883 – 1917)
Trenches: St Eloi
Over the flat slopes of St Eloi
A wide wall of sand bags.
Night,
In the silence desultory men
Pottering over small fires, cleaning their mess- tins:
To and fro, from the lines,
Men walk as on Piccadilly,
Making paths in the dark,
Through scattered dead horses,
Over a dead Belgian’s belly.
The Germans have rockets. The English have no rockets.
Behind the line, cannon, hidden, lying back miles.
Behind the line, chaos:
My mind is a corridor. The minds about me are corridors.
Nothing suggests itself. There is nothing to do but keep on.
T.E. Hulme poetry
fleursdumal.nl magazine
More in: Archive G-H, Hulme, T.E., WAR & PEACE
Tussen de Frans-Duitse oorlog in 1870-71 en de Grote Depressie in 1929 kende de maatschappij en parallel de beeldende kunst een ware omwenteling.
In deze evolutie speelden kunstenaars een voortrekkersrol. Hun intellectuele, zintuiglijke en emotionele fijngevoeligheid verzette niet alleen bakens op artistiek vlak. Omdat ze zich vrijer in het dagelijkse leven bewogen, traden ze openlijk sociale codes met de voeten en doorbraken ze maatschappelijke conventies.
MSK Gent: Love Letters in War and Peace
08.11.2014 – 22.02.2015
‘Love Letters in War and Peace’ brengt het bijzondere verhaal van prille, toegewijde, verborgen en verboden liefdes.
Hoogtepunten op de tentoonstelling zijn de liefdesbrieven van de dichter Oscar Wilde aan Alfred Douglas, van Dante Gabriel Rossetti aan Jane Morris (mevrouw William Morris), van Dora Carrington aan Lytton Strachey en van Stanley Spencer aan Hilda Carline.
Musea, bibliotheken en archieven van over de hele wereld maar ook tal van privéverzamelaars stellen hun collecties open. Door hun inbreng reizen topwerken van Hans Arp en Sophie Taeuber-Arp, Max Beckmann, Marc Chagall, Hannah Höch, Max Klinger, László Moholy-Nagy, Alfred Stieglitz, Charley Toorop en Félix Vallotton naar Gent.
Museum voor Schone Kunsten
Fernand Scribedreef 1
Citadelpark
9000 Gent – België
fleursdumal.nl magazine
More in: Art & Literature News, WAR & PEACE
Alan Seeger
(1888-1916)
Do You Remember Once . . .
I
Do you remember once, in Paris of glad faces,
The night we wandered off under the third moon’s rays
And, leaving far behind bright streets and busy places,
Stood where the Seine flowed down between its quiet quais?
The city’s voice was hushed; the placid, lustrous waters
Mirrored the walls across where orange windows burned.
Out of the starry south provoking rumors brought us
Far promise of the spring already northward turned.
And breast drew near to breast, and round its soft desire
My arm uncertain stole and clung there unrepelled.
I thought that nevermore my heart would hover nigher
To the last flower of bliss that Nature’s garden held.
There, in your beauty’s sweet abandonment to pleasure,
The mute, half-open lips and tender, wondering eyes,
I saw embodied first smile back on me the treasure
Long sought across the seas and back of summer skies.
Dear face, when courted Death shall claim my limbs and find them
Laid in some desert place, alone or where the tides
Of war’s tumultuous waves on the wet sands behind them
Leave rifts of gasping life when their red flood subsides,
Out of the past’s remote delirious abysses
Shine forth once more as then you shone,–beloved head,
Laid back in ecstasy between our blinding kisses,
Transfigured with the bliss of being so coveted.
And my sick arms will part, and though hot fever sear it,
My mouth will curve again with the old, tender flame.
And darkness will come down, still finding in my spirit
The dream of your brief love, and on my lips your name.
II
You loved me on that moonlit night long since.
You were my queen and I the charming prince
Elected from a world of mortal men.
You loved me once. . . . What pity was it, then,
You loved not Love. . . . Deep in the emerald west,
Like a returning caravel caressed
By breezes that load all the ambient airs
With clinging fragrance of the bales it bears
From harbors where the caravans come down,
I see over the roof-tops of the town
The new moon back again, but shall not see
The joy that once it had in store for me,
Nor know again the voice upon the stair,
The little studio in the candle-glare,
And all that makes in word and touch and glance
The bliss of the first nights of a romance
When will to love and be beloved casts out
The want to question or the will to doubt.
You loved me once. . . . Under the western seas
The pale moon settles and the Pleiades.
The firelight sinks; outside the night-winds moan —
The hour advances, and I sleep alone.
III
Farewell, dear heart, enough of vain despairing!
If I have erred I plead but one excuse —
The jewel were a lesser joy in wearing
That cost a lesser agony to lose.
I had not bid for beautifuller hours
Had I not found the door so near unsealed,
Nor hoped, had you not filled my arms with flowers,
For that one flower that bloomed too far afield.
If I have wept, it was because, forsaken,
I felt perhaps more poignantly than some
The blank eternity from which we waken
And all the blank eternity to come.
And I betrayed how sweet a thing and tender
(In the regret with which my lip was curled)
Seemed in its tragic, momentary splendor
My transit through the beauty of the world.
Alan Seeger poetry
fleursdumal.nl magazine
More in: Archive S-T, Seeger, Alan, WAR & PEACE
Alan Seeger
(1888-1916)
The Deserted Garden
I know a village in a far-off land
Where from a sunny, mountain-girdled plain
With tinted walls a space on either hand
And fed by many an olive-darkened lane
The high-road mounts, and thence a silver band
Through vineyard slopes above and rolling grain,
Winds off to that dim corner of the skies
Where behind sunset hills a stately city lies.
Here, among trees whose overhanging shade
Strews petals on the little droves below,
Pattering townward in the morning weighed
With greens from many an upland garden-row,
Runs an old wall; long centuries have frayed
Its scalloped edge, and passers to and fro
Heard never from beyond its crumbling height
Sweet laughter ring at noon or plaintive song at night.
But here where little lizards bask and blink
The tendrils of the trumpet-vine have run,
At whose red bells the humming bird to drink
Stops oft before his garden feast is done;
And rose-geraniums, with that tender pink
That cloud-banks borrow from the setting sun,
Have covered part of this old wall, entwined
With fair plumbago, blue as evening heavens behind.
And crowning other parts the wild white rose
Rivals the honey-suckle with the bees.
Above the old abandoned orchard shows
And all within beneath the dense-set trees,
Tall and luxuriant the rank grass grows,
That settled in its wavy depth one sees
Grass melt in leaves, the mossy trunks between,
Down fading avenues of implicated green;
Wherein no lack of flowers the verdurous night
With stars and pearly nebula o’erlay;
Azalea-boughs half rosy and half white
Shine through the green and clustering apple-spray,
Such as the fairy-queen before her knight
Waved in old story, luring him away
Where round lost isles Hesperian billows break
Or towers loom up beneath the clear, translucent lake;
And under the deep grass blue hare-bells hide,
And myrtle plots with dew-fall ever wet,
Gay tiger-lilies flammulate and pied,
Sometime on pathway borders neatly set,
Now blossom through the brake on either side,
Where heliotrope and weedy mignonette,
With vines in bloom and flower-bearing trees,
Mingle their incense all to swell the perfumed breeze,
That sprung like Hermes from his natal cave
In some blue rampart of the curving West,
Comes up the valleys where green cornfields wave,
Ravels the cloud about the mountain crest,
Breathes on the lake till gentle ripples pave
Its placid floor; at length a long-loved guest,
He steals across this plot of pleasant ground,
Waking the vocal leaves to a sweet vernal sound.
Here many a day right gladly have I sped,
Content amid the wavy plumes to lie,
And through the woven branches overhead
Watch the white, ever-wandering clouds go by,
And soaring birds make their dissolving bed
Far in the azure depths of summer sky,
Or nearer that small huntsman of the air,
The fly-catcher, dart nimbly from his leafy lair;
Pillowed at ease to hear the merry tune
Of mating warblers in the boughs above
And shrill cicadas whom the hottest noon
Keeps not from drowsy song; the mourning dove
Pours down the murmuring grove his plaintive croon
That like the voice of visionary love
Oft have I risen to seek through this green maze
(Even as my feet thread now the great world’s garden-ways);
And, parting tangled bushes as I passed
Down beechen alleys beautiful and dim,
Perhaps by some deep-shaded pool at last
My feet would pause, where goldfish poise and swim,
And snowy callas’ velvet cups are massed
Around the mossy, fern-encircled brim.
Here, then, that magic summoning would cease,
Or sound far off again among the orchard trees.
And here where the blanched lilies of the vale
And violets and yellow star-flowers teem,
And pink and purple hyacinths exhale
Their heavy fume, once more to drowse and dream
My head would sink, from many an olden tale
Drawing imagination’s fervid theme,
Or haply peopling this enchanting spot
Only with fair creations of fantastic thought.
For oft I think, in years long since gone by,
That gentle hearts dwelt here and gentle hands
Stored all this bowery bliss to beautify
The paradise of some unsung romance;
Here, safe from all except the loved one’s eye,
‘Tis sweet to think white limbs were wont to glance,
Well pleased to wanton like the flowers and share
Their simple loveliness with the enamored air.
Thrice dear to them whose votive fingers decked
The altars of First Love were these green ways, —
These lawns and verdurous brakes forever flecked
With the warm sunshine of midsummer days;
Oft where the long straight allies intersect
And marble seats surround the open space,
Where a tiled pool and sculptured fountain stand,
Hath Evening found them seated, silent, hand in hand.
When twilight deepened, in the gathering shade
Beneath that old titanic cypress row,
Whose sombre vault and towering colonnade
Dwarfed the enfolded forms that moved below,
Oft with close steps these happy lovers strayed,
Till down its darkening aisle the sunset glow
Grew less and patterning the garden floor
Faint flakes of filtering moonlight mantled more and more.
And the strange tempest that a touch imparts
Through the mid fibre of the molten frame,
When the sweet flesh in early youth asserts
Its heyday verve and little hints enflame,
Disturbed them as they walked; from their full hearts
Welled the soft word, and many a tender name
Strove on their lips as breast to breast they strained
And the deep joy they drank seemed never, never drained.
Love’s soul that is the depth of starry skies
Set in the splendor of one upturned face
To beam adorably through half-closed eyes;
Love’s body where the breadth of summer days
And all the beauty earth and air comprise
Come to the compass of an arm’s embrace,
To burn a moment on impassioned lips
And yield intemperate joy to quivering finger-tips,
They knew; and here where morning-glories cling
Round carven forms of carefullest artifice,
They made a bower where every outward thing
Should comment on the cause of their own bliss;
With flowers of liveliest hue encompassing
That flower that the beloved body is —
That rose that for the banquet of Love’s bee
Has budded all the aeons of past eternity.
But their choice seat was where the garden wall,
Crowning a little summit, far and near,
Looks over tufted treetops onto all
The pleasant outer country; rising here
From rustling foliage where cuckoos call
On summer evenings, stands a belvedere,
Buff-hued, of antique plaster, overrun
With flowering vines and weatherworn by rain and sun.
Still round the turrets of this antique tower
The bougainvillea hangs a crimson crown,
Wistaria-vines and clematis in flower,
Wreathing the lower surface further down,
Hide the old plaster in a very shower
Of motley blossoms like a broidered gown.
Outside, ascending from the garden grove,
A crumbling stairway winds to the one room above.
And whoso mounts by this dismantled stair
Finds the old pleasure-hall, long disarrayed,
Brick-tiled and raftered, and the walls foursquare
Ringed all about with a twofold arcade.
Backward dense branches intercept the glare
Of afternoon with eucalyptus shade;
Eastward the level valley-plains expand,
Sweet as a queen’s survey of her own Fairyland.
For through that frame the ivied arches make,
Wide tracts of sunny midland charm the eye,
Frequent with hamlet, grove, and lucent lake
Where the blue hills’ inverted contours lie;
Far to the east where billowy mountains break
In surf of snow against a sapphire sky,
Huge thunderheads loom up behind the ranges,
Changing from gold to pink as deepening sunset changes;
And over plain and far sierra spread
The fulgent rays of fading afternoon,
Showing each utmost peak and watershed
All clarified, each tassel and festoon
Of floating cloud embroidered overhead,
Like lotus-leaves on bluest waters strewn,
Flushing with rose, while all breathes fresh and free
In peace and amplitude and bland tranquillity.
Dear were such evenings to this gentle pair;
Love’s tide that launched on with a blast too strong
Sweeps toward the foaming reef, the hidden snare,
Baffling with fond illusion’s siren-song,
Too faint, on idle shoals, to linger there
Far from Youth’s glowing dream, bore them along,
With purple sail and steered by seraph hands
To isles resplendent in the sunset of romance.
And out of this old house a flowery fane,
A bridal bower, a pearly pleasure-dome,
They built, and furnished it with gold and grain,
And bade all spirits of beauty hither come,
And winged Love to enter with his train
And bless their pillow, and in this his home
Make them his priests as Hero was of yore
In her sweet girlhood by the blue Dardanian shore.
Tree-ferns, therefore, and potted palms they brought,
Tripods and urns in rare and curious taste,
Polychrome chests and cabinets inwrought
With pearl and ivory etched and interlaced;
Pendant brocades with massive braid were caught,
And chain-slung, oriental lamps so placed
To light the lounger on some low divan,
Sunken in swelling down and silks from Hindustan.
And there was spread, upon the ample floors,
Work of the Levantine’s laborious loom,
Such as by Euxine or Ionian shores
Carpets the dim seraglio’s scented gloom.
Each morn renewed, the garden’s flowery stores
Blushed in fair vases, ochre and peach-bloom,
And little birds through wicker doors left wide
Flew in to trill a space from the green world outside.
And there was many a dainty attitude,
Bronze and eburnean. All but disarrayed,
Here in eternal doubt sweet Psyche stood
Fain of the bath’s delight, yet still afraid
Lest aught in that palatial solitude
Lurked of most menace to a helpless maid.
Therefore forever faltering she stands,
Nor yet the last loose fold slips rippling from her hands.
Close by upon a beryl column, clad
In the fresh flower of adolescent grace,
They set the dear Bithynian shepherd lad,
The nude Antinous. That gentle face,
Forever beautiful, forever sad,
Shows but one aspect, moon-like, to our gaze,
Yet Fancy pictures how those lips could smile
At revelries in Rome, and banquets on the Nile.
And there were shapes of Beauty myriads more,
Clustering their rosy bridal bed around,
Whose scented breadth a silken fabric wore
Broidered with peacock hues on creamiest ground,
Fit to have graced the barge that Cydnus bore
Or Venus’ bed in her enchanted mound,
While pillows swelled in stuffs of Orient dyes,
All broidered with strange fruits and birds of Paradise.
‘Twas such a bower as Youth has visions of,
Thither with one fair spirit to retire,
Lie upon rose-leaves, sleep and wake with Love
And feast on kisses to the heart’s desire;
Where by a casement opening on a grove,
Wide to the wood-winds and the sweet birds’ choir,
A girl might stand and gaze into green boughs,
Like Credhe at the window of her golden house.
Or most like Vivien, the enchanting fay,
Where with her friend, in the strange tower they planned,
She lies and dreams eternity away,
Above the treetops in Broceliande,
Sometimes at twilight when the woods are gray
And wolf-packs howl far out across the lande,
Waking to love, while up behind the trees
The large midsummer moon lifts–even so loved these.
For here, their pleasure was to come and sit
Oft when the sun sloped midway to the west,
Watching with sweet enjoyment interknit
The long light slant across the green earth’s breast,
And clouds upon the ranges opposite,
Rolled up into a gleaming thundercrest,
Topple and break and fall in purple rain,
And mist of summer showers trail out across the plain.
Whereon the shafts of ardent light, far-flung
Across the luminous azure overhead,
Ofttimes in arcs of transient beauty hung
The fragmentary rainbow’s green and red.
Joy it was here to love and to be young,
To watch the sun sink to his western bed,
And streaming back out of their flaming core
The vesperal aurora’s glorious banners soar.
Tinging each altitude of heaven in turn,
Those fiery rays would sweep. The cumuli
That peeped above the mountain-tops would burn
Carmine a space; the cirrus-whorls on high,
More delicate than sprays of maiden fern,
Streak with pale rose the peacock-breasted sky,
Then blanch. As water-lilies fold at night,
Sank back into themselves those plumes of fervid light.
And they would watch the first faint stars appear,
The blue East blend with the blue hills below,
As lovers when their shuddering bliss draws near
Into one pulse of fluid rapture grow.
New fragrance on the freshening atmosphere
Would steal with evening, and the sunset glow
Draw deeper down into the wondrous west
Round vales of Proserpine and islands of the blest.
So dusk would come and mingle lake and shore,
The snow-peaks fade to frosty opaline,
To pearl the domed clouds the mountains bore,
Where late the sun’s effulgent fire had been —
Showing as darkness deepened more and more
The incandescent lightnings flare within,
And Night that furls the lily in the glen
And twines impatient arms would fall, and then–and then . . .
Sometimes the peasant, coming late from town
With empty panniers on his little drove
Past the old lookout when the Northern Crown
Glittered with Cygnus through the scented grove,
Would hear soft noise of lute-strings wafted down
And voices singing through the leaves above
Those songs that well from the warm heart that woos
At balconies in Merida or Vera Cruz.
And he would pause under the garden wall,
Caught in the spell of that voluptuous strain,
With all the sultry South in it, and all
Its importunity of love and pain;
And he would wait till the last passionate fall
Died on the night, and all was still again, —
Then to his upland village wander home,
Marvelling whence that flood of elfin song might come.
O lyre that Love’s white holy hands caress,
Youth, from thy bosom welled their passionate lays —
Sweet opportunity for happiness
So brief, so passing beautiful–O days,
When to the heart’s divine indulgences
All earth in smiling ministration pays —
Thine was the source whose plenitude, past over,
What prize shall rest to pluck, what secret to discover!
The wake of color that follows her when May
Walks on the hills loose-haired and daisy-crowned,
The deep horizons of a summer’s day,
Fair cities, and the pleasures that abound
Where music calls, and crowds in bright array
Gather by night to find and to be found;
What were these worth or all delightful things
Without thine eyes to read their true interpretings!
For thee the mountains open glorious gates,
To thee white arms put out from orient skies,
Earth, like a jewelled bride for one she waits,
Decks but to be delicious in thine eyes,
Thou guest of honor for one day, whose fetes
Eternity has travailed to devise;
Ah, grace them well in the brief hour they last!
Another’s turn prepares, another follows fast.
Yet not without one fond memorial
Let my sun set who found the world so fair!
Frail verse, when Time the singer’s coronal
Has rent, and stripped the rose-leaves from his hair,
Be thou my tablet on the temple wall!
Among the pious testimonials there,
Witness how sweetly on my heart as well
The miracles of dawn and starry evening fell!
Speak of one then who had the lust to feel,
And, from the hues that far horizons take,
And cloud and sunset, drank the wild appeal,
Too deep to live for aught but life’s sweet sake,
Whose only motive was the will to kneel
Where Beauty’s purest benediction spake,
Who only coveted what grove and field
And sunshine and green Earth and tender arms could yield —
A nympholept, through pleasant days and drear
Seeking his faultless adolescent dream,
A pilgrim down the paths that disappear
In mist and rainbows on the world’s extreme,
A helpless voyager who all too near
The mouth of Life’s fair flower-bordered stream,
Clutched at Love’s single respite in his need
More than the drowning swimmer clutches at a reed —
That coming one whose feet in other days
Shall bleed like mine for ever having, more
Than any purpose, felt the need to praise
And seek the angelic image to adore,
In love with Love, its wonderful, sweet ways
Counting what most makes life worth living for,
That so some relic may be his to see
How I loved these things too and they were dear to me.
I sometimes think a conscious happiness
Mantles through all the rose’s sentient vine
When summer winds with myriad calyces
Of bloom its clambering height incarnadine;
I sometimes think that cleaving lips, no less,
And limbs that crowned desires at length entwine
Are nerves through which that being drinks delight,
Whose frame is the green Earth robed round with day and night.
And such were theirs: the traveller without,
Pausing at night under the orchard trees,
Wondered and crossed himself in holy doubt,
For through their song and in the murmuring breeze
It seemed angelic choirs were all about
Mingling in universal harmonies,
As though, responsive to the chords they woke,
All Nature into sweet epithalamium broke.
And still they think a spirit haunts the place:
‘Tis said, when Night has drawn her jewelled pall
And through the branches twinkling fireflies trace
Their mimic constellations, if it fall
That one should see the moon rise through the lace
Of blossomy boughs above the garden wall,
That surely would he take great ill thereof
And famish in a fit of unexpressive love.
But this I know not, for what time the wain
Was loosened and the lily’s petal furled,
Then I would rise, climb the old wall again,
And pausing look forth on the sundown world,
Scan the wide reaches of the wondrous plain,
The hamlet sites where settling smoke lay curled,
The poplar-bordered roads, and far away
Fair snowpeaks colored with the sun’s last ray.
Waves of faint sound would pulsate from afar —
Faint song and preludes of the summer night;
Deep in the cloudless west the evening star
Hung ‘twixt the orange and the emerald light;
From the dark vale where shades crepuscular
Dimmed the old grove-girt belfry glimmering white,
Throbbing, as gentlest breezes rose or fell,
Came the sweet invocation of the evening bell.
Alan Seeger poetry
fleursdumal.nl magazine
More in: Archive S-T, Seeger, Alan, WAR & PEACE
Hans Hermans photos:
Westerbork Concentration Camp
May 4, 2010
fleursdumal.nl magazine
More in: Hans Hermans Photos, Holocaust, WAR & PEACE
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Midden in Drenthe ligt een plek met een geschiedenis. Hier worden de levens van honderdduizend Nederlandse joden in herinnering gehouden. Op het terrein van kamp Westerbork met reconstructies en monumenten, en in het museum. Op deze site vindt u uitgebreide informatie over de geschiedenis van kamp Westerbork, het kampterrein en de monumenten en het museum, het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.
In het museum van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork wordt over het leven van slachtoffers en overlevenden van het kamp verteld. Persoonlijke verhalen in tentoonstellingen en films maken het verhaal van kamp Westerbork ook voor kinderen toegankelijk. Filmbeelden uit 1944, een gedeeltelijk ingerichte barak, een uit de trein geworpen laatste afscheidsgroet, een grote maquette van het kamp, tekeningen van spelende kinderen geven een beeld en een gevoel van dit sprekende verleden.
De meer dan honderdduizend namen van de slachtoffers worden in het museum continue geprojecteerd. Naast tentoonstellingen worden er vele activiteiten in het museum georganiseerd.
Photos Harrie Janssens
kempis poetry magazine
More in: Harrie Janssens Photos, Holocaust, WAR & PEACE
.jpg)
Fusilladeplaats en Oorlogsgraven
“Gorp en Rovert” (Hilvarenbeek NL)
15 augustus 1942, bericht uit een landelijke krant:
“Aangezien ondanks de uiterst dringende uitnoodiging van den Wehrmachtsbefehlhaber General der Flieger Christiansen de daders van den springstofaanslag in Rotterdam te laf zijn geweest om zich aan te melden, zijn de volgende gijzelaars aangepakt en hedenmorgen doodgeschoten:
– Mr. Robert Baelde, maatschappelijk werker, *22 juli 1907, woonplaats Rotterdam
– Willem Ruijs, directeur Rotterdamsche Lloyd, *25 augustus 1894, woonde in Rotterdam
– Otto Ernst Gelder, Graaf van Limburg Stirum, substituut officier van Justitie, geboren 13 april 1893, woonplaats Velp
– Christoffel Bennekers, hoofdinspecteur van politie, *28 mei 1894, woonplaats Rotterdam
– Alexander, Baron Schimmelpenninck van der Oije, landeigenaar, *21 december 1913, woonplaats Schuddebeurs “
In de vroege ochtend van 15 augustus 1942 werden door de Duitsers 5 personen in de bossen van “Gorp en Rovert” te Goirle (tegenwoordig gemeente Hilvarenbeek) gefusilleerd. Als eerder in gijzeling genomen Nederlanders werden zij gefusilleerd op bevel van Generaal der Flieger Christiansen als represaille voor de sabotage op 7 augustus 1942 aan een spoorlijn in Rotterdam.
De fusilladeplaats is te vinden in het uitgestrekte bosgebied “Gorp en Rovert” in de driehoek Hilvarenbeek / Goirle / Poppel (België).
Toegang aan de oostzijde van de N 283 Goirle-Poppel, ongeveer 1 km vóór de grens met België. Boven bij de witte slagboom hangt een oranje bord met “←15 AUG. 1942”, verder is de route alleen te voet of per fiets begaanbaar. Na ± 2 km op een kruising rechtsaf, na ± 300 meter nogmaals rechtsaf waarna 100 meter verder de omheinde executieplaats, met aan de zijkant 2 graven, is bereikt. De overige 3 personen zijn door hun familie elders herbegraven.
(Bron: http://www.oorlogsmusea.nl)
Photos: Ton van Kempen
kempis poetry magazine
More in: Galerie des Morts, Holocaust, Ton van Kempen Photos, WAR & PEACE
.jpg)
Harrie Janssens photos:
Nationaal Monument Kamp Vught II
.jpg){kind=small}
Nationaal Monument Kamp Vught
In 1986 is de stichting Nationaal Monument Kamp Vught opgericht. Dankzij de inspanningen van de stichting kon op een klein gedeelte van het voormalige kampterrein een Nationaal Monument worden gerealiseerd. Nationaal Monument Kamp Vught is op 18 april 1990 opengesteld voor het publiek door H.M. Koningin Beatrix. NM Kamp Vught is in 2002 grondig vernieuwd en gerenoveerd. Er is een nieuw herinneringscentrum gebouwd en het kampterrein is zoveel mogelijk in de oorspronkelijke staat teruggebracht.
Het vernieuwde kamp Vught is op 25 oktober 2002 officieel geopend door prins Bernhard, samen met de twaalfjarige Jade Kagie uit Vught. Zo werd gesymboliseerd dat het nationaal monument ook steeds vaker wordt bezocht door jongeren. Op deze historisch beladen plek houdt het NM Kamp Vught de herinnering levend aan de geschiedenis van het kamp en de slachtoffers. In woord en beeld worden ook actuele vormen van vooroordelen, discriminatie en racisme getoond. Zo wordt tastbaar hoe persoonlijke keuzes van individuele mensen ook nu nog kunnen leiden tot onderdrukking of uitsluiting van anderen in de samenleving.
Kamp Vught was tijdens de Tweede Wereldoorlog het enige SS-concentratiekamp buiten Duitsland en het door Duitsland geannexeerde gebied. De SS had behoefte aan ruimte omdat de doorgangskampen in Amersfoort en Westerbork de toenemende stroom gevangenen niet meer konden verwerken. In tegenstelling tot andere ‘buitenlandse’ kampen werd kamp Vught opgezet naar het model van andere kampen in nazi-Duitsland. Het kamp viel ook rechtstreeks onder commando van het SS-hoofdkantoor in Berlijn.
In 1942 werd begonnen met de bouw van Konzentrationslager Herzogenbusch, zoals Kamp Vught officieel heette. Toen de eerste uitgehongerde en afgebeulde gevangenen in januari 1943 uit Amersfoort aankwamen, was het kamp nog niet af. Dat mochten de gevangenen zelf afbouwen. De miserabele omstandigheden kostten in de eerste maanden al enige honderden mensen het leven.
In totaal werden ruim 31.000 mensen tussen januari 1943 en september 1944 korte of langere tijd opgesloten in het kamp. Naast 12.000 joden zaten in Vught onder meer politieke gevangenen, verzetsstrijders, Sinti en Roma (‘zigeuners’), Jehovah’s Getuigen, zwervers, zwarthandelaren, criminelen en gijzelaars. Van hen vonden zeker 749 kinderen, vrouwen en mannen in het kamp de dood door honger, ziekte en mishandeling. Van hen werden 329 gevangenen geëxecuteerd op de fusilladeplaats even buiten het kamp.
Elke gevangene kreeg een gekleurde driehoek op zijn of haar gevangenenpak. Joodse gevangenen kregen een gele driehoek, politieke gevangenen en verzetsstrijders een rode, misdadigers een groene, en de ‘criminelen’ (illegale slachters en zwarthandelaren) een zwarte driehoek. In andere landen: homoseksuelen een roze, Sinti en Roma een bruine driehoek.
Meer informatie op Website Nationaal monument Kamp Vught
k e m p i s p o e t r y m a g a z i n e
More in: Harrie Janssens Photos, Holocaust, WAR & PEACE
.jpg)
Harrie Janssens photos:
Nationaal Monument Kamp Vught I
.jpg){kind=small}
Nationaal Monument Kamp Vught
In 1986 is de stichting Nationaal Monument Kamp Vught opgericht. Dankzij de inspanningen van de stichting kon op een klein gedeelte van het voormalige kampterrein een Nationaal Monument worden gerealiseerd. Nationaal Monument Kamp Vught is op 18 april 1990 opengesteld voor het publiek door H.M. Koningin Beatrix. NM Kamp Vught is in 2002 grondig vernieuwd en gerenoveerd. Er is een nieuw herinneringscentrum gebouwd en het kampterrein is zoveel mogelijk in de oorspronkelijke staat teruggebracht.
Het vernieuwde kamp Vught is op 25 oktober 2002 officieel geopend door prins Bernhard, samen met de twaalfjarige Jade Kagie uit Vught. Zo werd gesymboliseerd dat het nationaal monument ook steeds vaker wordt bezocht door jongeren. Op deze historisch beladen plek houdt het NM Kamp Vught de herinnering levend aan de geschiedenis van het kamp en de slachtoffers. In woord en beeld worden ook actuele vormen van vooroordelen, discriminatie en racisme getoond. Zo wordt tastbaar hoe persoonlijke keuzes van individuele mensen ook nu nog kunnen leiden tot onderdrukking of uitsluiting van anderen in de samenleving.
Kamp Vught was tijdens de Tweede Wereldoorlog het enige SS-concentratiekamp buiten Duitsland en het door Duitsland geannexeerde gebied. De SS had behoefte aan ruimte omdat de doorgangskampen in Amersfoort en Westerbork de toenemende stroom gevangenen niet meer konden verwerken. In tegenstelling tot andere ‘buitenlandse’ kampen werd kamp Vught opgezet naar het model van andere kampen in nazi-Duitsland. Het kamp viel ook rechtstreeks onder commando van het SS-hoofdkantoor in Berlijn.
In 1942 werd begonnen met de bouw van Konzentrationslager Herzogenbusch, zoals Kamp Vught officieel heette. Toen de eerste uitgehongerde en afgebeulde gevangenen in januari 1943 uit Amersfoort aankwamen, was het kamp nog niet af. Dat mochten de gevangenen zelf afbouwen. De miserabele omstandigheden kostten in de eerste maanden al enige honderden mensen het leven.
In totaal werden ruim 31.000 mensen tussen januari 1943 en september 1944 korte of langere tijd opgesloten in het kamp. Naast 12.000 joden zaten in Vught onder meer politieke gevangenen, verzetsstrijders, Sinti en Roma (‘zigeuners’), Jehovah’s Getuigen, zwervers, zwarthandelaren, criminelen en gijzelaars. Van hen vonden zeker 749 kinderen, vrouwen en mannen in het kamp de dood door honger, ziekte en mishandeling. Van hen werden 329 gevangenen geëxecuteerd op de fusilladeplaats even buiten het kamp.
Elke gevangene kreeg een gekleurde driehoek op zijn of haar gevangenenpak. Joodse gevangenen kregen een gele driehoek, politieke gevangenen en verzetsstrijders een rode, misdadigers een groene, en de ‘criminelen’ (illegale slachters en zwarthandelaren) een zwarte driehoek. In andere landen: homoseksuelen een roze, Sinti en Roma een bruine driehoek.
Meer informatie op Website Nationaal monument Kamp Vught
k e m p i s p o e t r y m a g a z i n e
More in: Harrie Janssens Photos, WAR & PEACE
.jpg)
HET MONSTER VAN DE OORLOG
door Ed Schilders
De Eerste Wereldoorlog. Nederland bleef neutraal, wat zoveel betekende dat we niet in oorlog waren maar ‘gemobiliseerd’. Het is de tijd van miliciens, landweermannen, en rijwielbataljons die onze landsgrenzen bewaken. Ook toen al waren dat ‘onze jongens’. Onderschat ze niet. ‘Daar komen de jongens van Holland ’an’ is zowel de titel als de beginregel van een marslied, en de tweede regel rijmt daarop met ‘De grond en de huizen, ze trillen er van’. Het eindigt zo: ‘Zij vechten niet graag, maar alleen als het moet,/ Dan slaan zij er op, en dan vechten zij goed.’ De samenstellers van de bloemlezing Het monster van de oorlog hebben deze liedtekst opgenomen als een voorbeeld van ‘gezagsgetrouwe’ lyriek, en wel uit de in 1915 ‘op last van den Minister van Oorlog’ uitgegeven Zangbundel voor het Nederlandsche Leger.
Verreweg het overgrote deel van de bloemlezing valt gelukkig niet onder die departementale noemer van gezagsgetrouwheid. Mogen de gruwelen van Verdun en Ieper aan ons land voorbij zijn gegaan, de ‘Grote Oorlog’ was ook een tijd van armoede en werkloosheid, van broodkaarten en aardappelnood, van dienstweigeraars en in het gevang uitgeboet pacifisme. Er is vrijwel geen aspect van die in het nauw gebrachte samenleving of het is door dichter of cabaretier, door revue-artiest of straatzanger indertijd bezongen, en nu in Het monster van de oorlog gebloemleesd. De samenstellers hebben gekozen voor een brede interpretatie van ‘lyriek’, en hun bundel wordt daardoor wat de literaire kwaliteit aangaat onevenwichtig. Van J.C. Bloem tot de anonieme straatzanger. In het algemeen geldt voor deze verzameling echter: hoe dichter bij de straat, hoe indringender het uitzicht op het leven in gemobiliseerd Nederland. Want moest Gorter nou zo nodig geplukt worden voor deze ruiker? Of de ode aan de Franse maarschalk Joffre, een gedicht dat Marsman zelf al verdacht van ‘pathetiek’? Wij hebben nu eenmaal niet in de loopgraven liggen trillen. Wij hebben geen klassiekers als John McCrae en zijn klaprozen in Vlaanderen. Maar Nederland had wel honger en dienstweigeraars. We hadden Speenhoff (de Bob Hope van de landweermannen), Pisuisse, Charivarius, en Dirk Witte, wiens zwangere Jopie (uit ‘De peren’) helaas niet in de bloemlezing figureert, maar die keurig wordt vervangen door de meisjes in de Scheveningse duinen. Want ook daar kwamen de jongens. En vooral: de liedjes die op straat gezongen en verkocht werden door anoniem gebleven scharrelaars. Het is toch voornamelijk die alledaagsheid, het leven met aardappelnood, rats en kuch, en ‘per dag ’n kwart ons/ Vet van oude zilverbons’, die Het monster van de oorlog tot een bijzondere bloemlezing maakt.
Rob Kammelar e.a. (red.): Het monster van de oorlog – Nederlandse liedjes en gedichten over de Eerste Wereldoorlog – Nijgh & Van Ditmar – ISBN 90 388 0020 7
Eerder gepubliceerd in de Volkskrant
Ed Schilders: Het monster van de oorlog
k e m p i s p o e t r y m a g a z i n e
More in: Ed Schilders, POETRY ARCHIVE, WAR & PEACE
.jpg)
VROEG IN DE OCHTEND
KOMT ER BLOED UIT DE POMP
door Ton van Reen
‘Opstaan, het is tijd!’
De stem van moeder aan mijn oor, zacht. Ze wil mijn broer die naast me slaapt niet wakker maken. Hij heeft tot lang na middernacht op de boerenveiling asperges gesorteerd, voor een kwartje per uur. We hebben het geld hard nodig. Sinds de dood van vader is het armoe troef. Bij ons vallen de muizen van honger dood van de trap. Als ik op zondag naar de kerk loop, ruik ik het braadvlees van de keukens van het knapzakvolk in de Kerkstraat, dat staat bij die lui al vanaf zaterdagavond te sudderen, zodat op straat iedereen kan ruiken dat ze rijk zijn, maar wij eten op zondag spek. Lekker doorregen spek. Ik lust dat dure vlees dat de kinderen van dat fijne volk moeten eten niet eens. Op dinsdag krijgen we gebakken hersens met zwart brood, en dat is lekker vet. Het ruikt beter dan biefstuk waarvan je, ondanks dat het zo duur is, enge ziektes krijgt. Die knapzakkinderen liggen vaak in het ziekenhuis of ze gaan dood aan tering of typhus of aan de blinde darm, maar wij hebben niet eens een blinde darm. Ons in de Ringovenstraat gebeurt nooit iets. Als je elke dag moet vechten, word je sterk. En door varkenshersens te eten, krijg je er het verstand van de varkens bij, en dat is niet niks. Varkens zijn de meest intelligente dieren. De Amerikaanse soldaten hadden varkens die ze gebruikten als speurhonden, dat zegt mijn grootmoeder, en die waren er op afgericht om Duitsers te ruiken. Dat was niet zo moeilijk, want elke mof die in ons dorp gelegerd is geweest was een angsthaas die al in zijn broek scheet als hij het woord Amerikaan hoorde. Als ik met mijn grootmoeder zit te kaarten, vertelt ze vaak over de Duitsers die de oorlog wilden winnen, maar de soldaten die bij ons ingekwartierd waren, hadden oude geweren met kromme lopen die gevaarlijk waren voor henzelf. De kogels die ze op de Amerikanen afvuurden, kwamen met een boog bij hen terug, als boemerangs. Ricochet-kogels zegt Hartje van Stein, maar waar hij deze wijsheid weer vandaan heeft gehaald? De meeste Duitsers stierven door eigen vuur. Bij ons in het dorp hebben ze zich rot gelachen over die Duitsers die dachten dat ze de wereld de baas waren, maar ze hadden soldaten van tachtig jaar oud. Dat zegt opoe. Die waren zo versleten dat ze de H van Hitler niet uit konden spreken en dan zeiden ze: ‘eil ittele’, dat was om je dood te lachen. Mijn grootmoeder was erbij, jammer dat ik toen nog zo klein was. Als er iets gebeurt, maar hier gebeurt nooit iets, maar toen er echt iets gebeurde, toen was ik er niet bij. Maar ik weet wel alles. Iedereen die hier woont, weet dat Ittele een Italiaans wijf is, die in een café in Meyel de hoer speelt. Nog steeds, ook al heeft ze in de oorlog goed geld verdiend door met hoge Duitse officieren naar bed te gaan. Seyss-Inquart, die hier de Führer was, had op zijn kantoor haar onderbroek naast de Duitse vlag hangen, dat zeggen ze in Meyel. Met de een of andere Feldwebel is ze ook nog getrouwd geweest, dat zeggen ze ook in Meyel, daar weten ze meer van Ittele dan wat zij over zichzelf weet, toen heeft ze zich tijdelijk mevrouw Gräfin von Schaesberg laten noemen, omdat die Feldwebel van adel was. Maar toen de moffen de oorlog verloren hadden, heeft ze Feldwebel Graf von Schaesberg vlug laten vallen. Protestantse turfstekers die in het Noorden van Nederland wonen, maar zelden naar huis gaan omdat het daar zo koud is dat er niet eens kersenbomen groeien, zoeken Ittele op zondag op en gaan met haar naar haar kamertje boven de bar. De gräfin laat zich niet naaien, ze trekt die geile kerels allemaal af, dat weet Hartje van Stein ons te melden, maar op haar beurt naait ze iedereen. Dat zeggen die van Meyel ook. Gek dat die altijd alles zo goed weten, die mummelmondjes van Meyel. Het is net of ze allemaal zonder gebit zijn geboren, of dat ze hele kleine muizentandjes hebben. Het zal wel door inteelt komen. Ittele verdient veel geld, dat zegt Hartje van Stein, die het kan weten omdat zijn moeder ook een hoer is. Maggie noemden de Amerikaanse soldaten haar. Ze pooiert voor de soldaten in de kazerne van Blerick, de Limburgse jagers, die bekend staan als hoerenlopers. Soldaten kunnen beter naar de hoeren gaan dan naar de kerk, zegt Hartje altijd, want tegen een hoer kun je praten en van de kerk krijg je alleen wijwater terug. Hartje is wijs.Veel wijzer dan wij, ook al is hij meer dan een jaar jonger. Wij zijn z’n vriendjes omdat hij zoveel meemaakt, dat maakt hem voor ons interessant.. Bij ons gebeurt nooit wat. Wij werken, eten en slapen, wij zouden net zo goed konijnen kunnen zijn, maar de moeder van Hartje brengt altijd vreemde kerels mee naar huis en dan is het daar nachten lang feest. ‘Geld moet een bestemming hebben,’ dat is ook zo’n gezegde van Hartje. Hij zegt het wel tien keer per dag. Waarom? Omdat zijn moeder alle geld voor zichzelf nodig heeft en hem als een stuk vuil laat rondlopen? Hij eet altijd bij stoker Wismans van de steenfabriek, en die eten daar elke dag bloedworst omdat dat maar een dubbeltje per kilo kost en de uien die ze erbij bakken kosten maar een paar cent.. Een mond meer of minder maakt bij ons niks uit, zegt Wismans, die zelf acht dochters heeft en het spijtig vindt dat hij geen zoon heeft. In Hartje heeft hij een plaatsvervangende zoon, al is het dan maar een hoerenjong. Wie Hartjes vader is? Misschien wel Seyss-Inquart, want Hartje heeft net zo’n smalle kop als die beul die ze in Neurenberg hebben opgehangen. Hartjes moeder geeft alles uit aan whiskey en dure kleren, maar haar huis is een rattenhol. Als er geen vreemde kerels zijn, zit ze in de keuken tussen de rommel te grienen. Soms als we op zoek zijn naar Hartje en binnenlopen, het maakt haar geen moer uit dat we door het hele huis rennen en de blote meiden zien die in de slaapkamer zijn opgeprikt, zit ze maar naar buiten te kijken, en op de vloer rond haar liggen een hoop lege Chief Whip doosjes, ze rookt zich kapot. En flessen whiskey. Als ze ons ziet, maar meestal ziet ze ons niet, of ze doet alsof ze ons niet ziet, roept ze ‘het leven is een avontuur!’ En toch vind ik haar mooi. Ik weet niet waarom, misschien is het de wildheid die uit haar ogen spreekt. Ik zou haar best als moeder willen hebben. Waarom niet? Waarom niet, klootzakken dat jullie zijn, en dat jullie allemaal moeders hebben die zich te barsten werken en die elke dag boven de kookpot met bonte was hangen en die ook nooit naar jullie kijken! Ook al krijg je elke dag brood met reuzel, dat wil nog niet zeggen dat ze van je houden! Ik denk dat Hartjes moeder meer van hem houdt dan de meeste moeders in de Kerkstraat die speelgoed voor hun kinderen kopen en knakworst met witte broodjes op zondagochtend. Ze kopen hun kinderen om. Dat doet Hartjes moeder niet. Ik wil wel in dat kot van haar gaan wonen, dan ruim ik de rotzooi op, dan kan Hartje hier wonen en bij mijn broer slapen en ’s nachts zijn scheten tellen. Als Maggie tegen de avond met de bus naar Blerick gaat, loopt ze kaarsrecht, ook al heeft ze de hele dag gedronken. In haar witte bontjas schrijdt ze naar de bushalte bij de winkel van de Coöperatie en stapt in alsof ze de koningin is. Ze heeft schijt aan al dat volk hier. Net als ik. Jammer dat ze haar geld over de balk gooit. Gräfin Ittele uit Meyel is wijzer. Ze spaart haar geld. Pas heeft ze het huis van de notaris gekocht, dat is een half kasteel, en dat aan de Boerenleenbank verhuurd. Nou heeft ze haar zwarte geld gewit, zeggen de mensen uit Meyel. Wat een klotevolk zeg, dat ze zoveel over anderen te vertellen hebben, terwijl het zelf allemaal stropers en landlopers en daglonders zijn. Peelvolk, net als de Rowwen Heze en Grard Sientje en Klotje Tiktik, die langs de deuren kwam om boterhammen te bedelen, die hij aan elke deur kreeg, zodat hij ’s avonds met een barstende maag in de sloten rolde en zodoende op een kwade dag verzopen is. Omdat mannen vergevingsgezind worden als er ergens goud schittert, zijn er in de Peelrand genoeg kerels te vinden die met Gräfin Ittele willen trouwen. Mijn grootmoeder zegt: altijd: geld dat krom is, maakt recht wat stom is.
Ik had best zes jaar ouder willen zijn, dan had ik de oorlog ook meegemaakt en had ik misschien zelf gezien hoe die dameshoeren met hun Duitse officieren bij Hotel-restaurant Denbach op het terras zaten feest te vieren en grote maaltijden lieten serveren, terwijl de mensen die langs kwamen rammelden van de honger. Jan Horsten, die vaandrig bij de padvinders is en altijd aan ons zit te pullukken, vertelt vaak dat hij gezien heeft dat een granaat die was afgevuurd door de Amerikanen Gefreiter Hermanns van de straat veegde. Sommigen zeggen dat niet de bevrijders die maanden later in tanks het dorp binnenrolden en de hond van Kapringele overreden, maar de mensen van het verzet Gefreiter Hermanns hebben vermoord. Verzetsmensen noemden ze zichzelf, maar het was een stelletje pummels die de mensen in ons dorp in gevaar brachten met het vermoorden van Duitsers en van NSB-ers, omdat ze na de oorlog bij de overwinnaars wilden horen en helden wilden zijn. Grootmoeder weet er alles van. Voor elke moord kregen wij de rekening betaald. Het bloed van Gefreiter Hermanns zat op de ruiten van de Végé winkel, en dat hebben ze, bang om het bloed van een mens aan te raken, laten zitten tot het eraf geregend was. Maar ik denk dat Graad Stevens, de winkelier van de Végé, een winkel in koloniale waren en slachtafval dat nog net geschikt is voor menselijke consumptie en dat door de vrouwen van de arbeiders van de steenfabriek wordt gekocht omdat ze zelfs geen spek kunnen betalen, de mensen naar zijn etalage wilde lokken, om ze met aanbiedingen naar binnen te halen. Daar kots ik van. Stevens heeft altijd van die gruwelijke dingen in de aanbieding, zoals griesmeel, kopvlees, zult zeggen ze in Holland en voorgebakken uier, dat nog goedkoper is dan lever en niertjes. Nadat die Duitser is ontploft, en de SS-ers wraak namen door een paar mannen van de Kerstraat uit huis te halen en dood te schieten, hebben de Amerikanen de oorlog gewonnen, maar grootmoeder zegt nog vaak dat het helemaal niet nodig was geweest om Gefreiter Hermanns op te blazen. De man woonde in Kaldenkirchen en sprak ons dialect. Hij wilde niets weten van d’n Hietteler en was blij dat de Amerikanen de oorlog gingen winnen, want hij wilde naar huis. Maar thuis kregen ze alleen een haarlok van hem en zijn rechterschoen in een vijfkilo suikerzak van de Végé. Net als bij Greijn, daar kreeg de familie van Jan Greijn de soldatenmuts en een militaire onderscheiding vanwege zijn prestaties als scherpschutter uit de tijd toen hij nog soldatenrekruut in Nederland was, maar van zijn tijd in Indonesië, vanaf zijn aankomst met het troepentransport De Grote Beer, die de familie zelf uit de haven van Amsterdam heeft zien vertrekken om Jan na te wuiven, tot het moment dat hij op een mijn liep ergens in de buurt van een kampong waar de Nederlanders alle ploppers wilden gaan afschieten, kregen ze niks, waarschijnlijk omdat er niets meer van hem over was. En toch heeft zijn broer Har vrijwillig dienst genomen in het detachement van Nederlandse militairen die nu in Korea tegen de communisten vechten. Bij Greijn luisteren ze nooit naar de radio. De ouders van Har willen nooit iets over Korea horen en in de nieuwsberichten gaat het juist altijd over Korea, het gele gevaar, en hoe gruwelijk die kleine Koreaanse mannetjes hun gevangenen martelen.
Zelf werk ik ook vaak op de boerenveiling, na schooltijd en op zaterdagmiddag, als we vrij zijn van school. Als de kinderen van de Kerkstraat boeken lezen of op hun blinkende fietsen met bokkenstuur door onze straat fietsen om ons de ogen uit te steken: ze weten dat wij nooit nieuwe fietsen zullen krijgen. Klootzakken zijn het. ‘Er komt niks terecht van die knapzakkinderen,’ zegt mijn moeder altijd ‘Ze zijn lui geboren en zullen nooit weten wat werken is.’ En mieten zijn het ook. Ze staan altijd te kotsen als wij, de jongens van de Ringovenstraat, jonge groene kikkers uit de poelen van de steenfabriek scheppen en opblazen met een strootje in hun kont en ze dan aan het prikkeldraad van de paardenwei van de directeur van de steenfabriek hangen en met een katapult lek schieten. We lachen ons altijd kapot over die kikkers, hoe ze met hun poten trekken, het is net Circus Sarrassani. En dan zingen wij ‘wir werden nach England fahren.’ En die kikkers maar dansen. Laat ze maar pijn hebben, dat hebben wij ook. Vaak kom ik thuis met de blaren in mijn handen van de bezemstelen maar vooral van de riek, die veel te zwaar voor me is. Ik moet het afval van de asperges op karren laden. Het is mannenwerk, maar ik klaag niet, geld is goed voor alles en ik heb het graag over voor mijn moeder. Jezus klaagde ook niet toen hij aan het kruis hing, maar hij had makkelijk praten want hij wist dat hij zo naar de hemel ging en wij blijven maar in de kou zitten. Waarom hangt Jezus overal aan het kruis? Op elke straathoek, in elke huiskamer, is dat niet wat overdreven? Dat lijden van hem heeft toch maar een paar uur geduurd en hier in de straat zijn er die een heel leven lang verrekken. Jezus wíst toch dat hem niets kon gebeuren, maar als je niets te eten hebt, zelfs geen hersens en geen uier en de aardappels met schil moet eten zodat ze ruiken als varkensvoer, dan lijdt je altijd pijn.
De hallen vegen, kuipen uitwassen, het schijthuis schrobben, wat niet helpt omdat de meeste boeren geen schijthuis hebben, thuis schijten ze gewoon tussen de varkens. Ze weten niet eens dat de bril op de pot naar boven en naar beneden kan. Ze zeiken altijd de bril en de muur vol. Ze snappen niet dat je ook in de pot kunt pissen. Vaak ligt de stront naast de pot. Dat moet ik allemaal schoon spuiten. En alles voor een dubbeltje per uur, waar veilingmeester Grubben ook nog vaak een cent van aftrekt omdat ik eigenlijk te klein ben voor dat zware werk, terwijl hij er juist een cent bij zou moeten doen omdat ik dat werk tóch doe ondanks dat ik klein ben. Maar elf dubbeltjes is een gulden en een gulden is veel geld. Je kunt er drie en half grijsbrood voor kopen, of twee witte vloerbroden, maar dat eten wij niet, dat is alleen voor fijne lui met papiergeld in hun kontzak.
‘Hee,’ fluistert moeder aan de deur, ‘lig je nog te prakkezeren, kom op, eruit.’
Ik hoor hoe moeder over de overloop loopt, voorzichtig, om geen lawaai te maken, maar haar blote voeten zuigen aan het zeil en dat maakt juist een rot geluid, net als wanneer je per ongeluk met een gepokte vork langs je tanden trekt, of als je de kurk uit de azijnfles draait. Daar krijg ik altijd rillingen van. Net als nu. Ik voel me altijd koortsig als ze me zo vroeg wakker maakt. Omdat ik nog wil slapen. Omdat ik eindelijk lekker warm ben. Buiten het bed is het altijd koud en krijg ik kippenvel, ook al is het hoogzomer. Moeder vindt dat aanstellerij en mijn broer zegt dat ik de konijnenziekte heb. Konijnen kunnen ook niet tegen de kou. In het hok kruipen ze allemaal op een hoop. Zeker weten dat ze weten dat ze worden opgevreten.
Het is elke dag zo vroeg. Net vijf uur. Om half zes moet ik de mis dienen in het nonnenklooster. Het is de schuld van moeder. Stom dat ze me nooit gevraagd heeft of ik wel misdienaar wilde worden.Ze heeft me bij zuster-overste aanbevolen en gezegd dat ik een nette jongen was die missionaris wilde worden, maar tegen mij zegt ze vaak dat ik iets van de duivel weg heb, omdat ik zo lang naar mensen kan kijken. En ze zegt soms dat als ze me vroeger aan de borst had, dat ik haar dan altijd recht in de ogen keek. Dan zeg ik, ‘ja maar dat was omdat ik zo veel van u hou.’ ‘Ja maar’, zegt ze dan, ‘de andere kinderen van mij deden dat niet.’ ‘Omdat het klootzakken zijn,’ zeg ik dan. ‘Die houden alleen van berini’s’. En elke keer als het weer gezegd wordt, schopt ze me de deur uit en dan ga ik maar wat zitten huilen bij de konijnen. En die kruipen dan nog dichter bij elkaar omdat ze aanvoelen dat ik dood wil.
Moeder weet dat ik altijd een paar minuten nodig heb om aan de dag te wennen. Om over van alles na te denken. Over wat er allemaal misgaat omdat ik toevallig een kind van haar ben, maar ik had ook het kind van een hoer kunnen zijn. Dan was het leven veel spannender geweest, dan had ik net als Hartje nu nog een paar uur kunnen slapen. Hartje gaat alleen op zondag naar de kerk in Blerick, want hij en zijn moeder komen er hier in de parochie niet in.
Het licht van de overloop schijnt binnen, drijft de monsters uit mijn nachtmerrie die zich onder de dekens verschuilen naar de kant van mijn broer. Goed zo. Dat ze hem nu maar een tijdje gaan pesten. Vannacht hebben de duivels me laten zweten.
De afschuwelijke droom over de brandstapel waarop ik levend in brand stond, heb ik zeker te danken aan de brand die er midden in de nacht was bij de steenfabriek. Ik werd wakker van de loeiende sirene, het sein voor de mannen van de vrijwillige brandweer om uit te rukken. Even later het lawaai van de blusauto en het geschreeuw van kerels in de straat. En het gepraat van veel volk dat op de brand afkwam.
In de buitenste ovenring was een muur ingestort. Dat gebeurt wel vaker, als de hitte te groot wordt en de druk in de oven geen uitweg vindt. Soms, als de druk hoog oploopt, springen de deksels van de vulgaten. Ik heb met eigen ogen gezien, vaak moet ik de stokers op de oven helpen met het sjouwen van kolen, dat in de stookvloer boven op de overkapte oven stalen deksels die ik niet eens kan tillen meters omhoog sprongen. Als dat gebeurt, slaan de stokers een kruis, laten de hitte af door de schuif van de schoorsteen verder open te trekken en als het goed afloopt danken ze God omdat een ramp is voorkomen en omdat ze nog in leven zijn. In België is het wel eens gebeurd dat de hele oven ontplofte en dat de stokers in de vuurzee wegzakten.
Ik heb een tijd achter het raam staan kijken naar hoe de mannen van de brandweer probeerden de hitte binnen de oven te houden. Dat is nodig. Daalt de temperatuur te vlug, dan trekken alle stenen in de oven kapot. Als dat gebeurt, hoor je dagenlang geschreeuw op de fabriek, dan is er weken voor niks gewerkt. De oven moet helemaal worden leeggehaald en weer opnieuw worden gevuld. De mislukte stenen brengen weinig op, ze zijn nog net goed genoeg voor varkensstallen. Jan Goutman, de schilder, stond bijna tot in het vuur, om het gat in ovenmuur te dichten. Hij stelt zich altijd aan. Hij wil altijd gezien worden. Bij elk feest staat hij voorop. Met carnaval staat hij naast de prins. Bij elke begrafenis staat hij naast de kist.
Het is al eens eerder gebeurd dat alle stenen in de oven misbaksels waren. Meer dan honderdduizend stenen waren naar de kloten. Werkbaas Violier schold de arbeiders verrot, terwijl ze nergens schuld aan hadden. Die week kregen ze allemaal strafkorting op hun loon omdat ze te veel slechte stenen hadden gevormd, dat zei de werkbaas. Alles wat mis gaat, wordt afgeroomd op de arbeiders maar de directeur gaat gewoon op vakantie naar Houffalize en koopt er een paar springpaarden bij en laat ze zegenen door de pastoor. Als er iets mis gaat hebben de arbeiders het altijd gedaan, vooral die uit België, omdat dat lui volk is volgens de werkbaas, omdat ze in eigen land niks kunnen verdienen. Het is uitschot dat naar hier komt. Ze mogen blij zijn dat ze hier voor een hongerloon mogen werken, omdat ze anders in eigen land kapot zouden gaan. Ze zouden met de zweep moeten krijgen. Als het niet verboden was zou Violier ze afranselen, zo’n man is het wel. Zijn kinderen slaat hij ook, ze komen met blauwe plekken op school. Nou ja, ik snap wel dat hij ze slaat, het zijn rotkinderen. Ze hebben kort haar omdat ze knalrood zijn. Duvelsjongen zijn het. Het zouden Belgische kinderen kunnen zijn.
Een paar maal per dag roept Violier tegen de Belgen dat ze harder moeten werken of dat ze anders gekort worden op hun loon. Violier zal wel gelijk hebben, want ze zijn allemaal een beetje anders dan de arbeiders uit ons dorp en ze lachen een beetje vreemd en als ze schaften hebben ze dikke stukken worst die ze met vlijmscherpe messen in schijven snijden. Ze hebben messen zat om de werkbaas te vermoorden als ze het zouden willen. Waarom ze het niet doen snap ik niet, misschien zijn ze er te laf voor. Elke dag komen ze met een paar Volkswagenbusjes. Ik mocht een keer met ze meerijden, tot bakkerij Broekmans in Everlo beloofden ze, maar toen we daar waren hielden ze me vast en hebben ze me pas ver achter Meyel vrij gelaten. Toen heb ik vier uur gelopen om thuis te komen. Mijn moeder dacht dat ik was verdronken in de Snep, omdat ik vaak bij het grauwe water naar vogels ga kijken. Maar grootmoeder zei dat het goed was dat ik ook eens wat van de wereld had gezien. Verder dan Meyel hoeft niet. Daar achter ergens begint België en daar hoef ik niet te komen, want daar zijn de mensen allemaal net zo raar als die arbeiders. Het stikt er van de gestichten voor gekken, zeggen ze. Belgen zijn niet te vertrouwen. Wat wil je. Het stikt er van de hoeren. De jonge boeren van ons dorp zijn vorig jaar naar de grotten van Remouchamps geweest en op de terugweg zijn ze gestopt in Maaseyk en toen zijn ze zelf in die hoerententen geweest. Elk huis is daar een hoerentent. De pastoor heeft de jonge boeren, toen hij er van hoorde dat ze zich hadden ingelaten met Belgische meisjes, op retraite gestuurd bij de paters Dominicanen in Venlo, die bekend staan als duiveluitdrijvers en die hebben hen zo met de hel en het vuur gedreigd dat ze er alle verlangen naar vakantie mee uit de jonge boeren hebben geranseld. Dat zegt mijn broer. Hel en verdoemenis. Dat krijg je als je naar kroegen gaat waar meiden komen die niet eens onderbroeken dragen. Mijn broer heeft het allemaal gehoord van Sjaak Mertens, een van de jonge boeren die ook altijd tot na middernacht op de boerenveiling werkt. Hij gaat er prat op dat hij met een van die Belgische hoeren zonder onderbroek heeft gedanst.
De brand in de oven van de steenfabriek was te voorzien. De stokers zeggen dat de directeur de kolen te goedkoop inkoopt, dan zitten er kolen uit België tussen die vetter zijn dan die van de mijn Emma, en dan gaat alles mis. In België gaat er veel mis, maar wat wil je als er zo’n volk woont als die lui uit Lommel en Hamont die bij ons op de fabriek werken. De stokers zeggen dat er in België regelmatig steenovens ontploffen doordat de kolen te vet zijn, dat is ook gebeurd met de Poeder in Opoeteren, waar ze kruit maakten voor kogels en kanonnen. Die is pas geleden de lucht in gegaan en toen zijn er meer dan vijftig mensen omgekomen van wie niks terug gevonden is. Misschien is dat helemaal niet erg. Het zijn toch maar Belgen, dat zeggen ze hier in de straat, maar ik weet niet of ze gelijk hebben. Belgen moeten toch ook mensen zijn die verdriet hebben? Maar Sjaak Wilders van de Heuvelhoek, die overal opgravingen doet op zoek naar verdwenen schatten van de Romeinen en de Vikingen, zegt dat de Belgen van Neanderthalers afstammen en daarom geen echte mensen zijn. Het zijn mensen die zo’n beetje horen tussen de apen en de mensen zoals wij, zegt Sjaak. Kunnen ze dan wel net als wij in de hemel komen. Is daar plaats voor mensen die halve dieren zijn?
In de Belgenhoek van de Grashoek wonen ook Belgen, lui die er vanaf stammen, dat wordt hier gezegd. Die zijn ook raar, misschien is het toch waar dat er iets mis is met dat volk. Die in de Grashoek stammen af van Belgen die zo arm waren dat ze het land zijn uitgezet en in de Peel, een moeras dat vergeten en van niemand was, zijn achtergelaten met niks. Sommigen zijn er verhongerd, anderen hebben plaggenhutten gebouwd. Maar hun nazaten hebben een bleke huid en rossig haar. Het zijn kinderen van de duivel en ze schooien de buurten af voor oud ijzer. Ze zijn brutaal als de neten en ze lijken op de kinderen van de peelwerkers uit de boeken van Antoon Coolen. Ik vraag me wel eens af of die echt zo hebben geleefd, kale ratten die zelfs te min voor de duivel waren.
Het gelige licht van de overloop schijnt warm. Dat is verraderlijk want daardoor lijkt het minder koud dan het in werkelijkheid is.
Op de overloop schiet moeder de sloffen aan die vroeger van vader zijn geweest en loopt de trap af naar beneden. Ze wil geen herrie maken, maar de sloffen die haar een paar maten te groot zijn, flappen met een rot lawaai waarvan iedereen wel wakker moet worden, zelfs de ratten in het konijnenschuurtje. Ze is een keer naar beneden gevallen, omdat de sloffen te glad zijn en ze de trap te vaak boent, maar ik denk dat het kwam omdat haar ogen dik waren omdat ze de hele nacht had gehuild, dat zag ik toen ik naar beneden rende om haar overeind te helpen, maar zelf bijna naar beneden schoot, ik kon me nog net aan een spijl vastgrijpen. Waarom moeten verdomme die treden zo vaak worden geboend? Waarom poetst mijn moeder de vloeren en de trap zo vaak dat ze altijd spekglad zijn? Het is net of ze wil dat er ongelukken gebeuren en dat iemand zijn nek breekt. Ik ben al vaak uitgeschoten over de matten in de kamer die los liggen op de spekgladde vloer. Ze doet het erom. Soms lijkt het wel of ze ons dood wil hebben.
Het licht in de gang gaat aan, de keukendeur piept, het licht in de keuken schijnt de tuin in en werpt een flauw schijnsel door de gordijnen van mijn slaapkamer. Buiten is er nog altijd lawaai. Nog steeds heel veel mannen die opgewonden praten. Zeker weten dat die brandweermannen aan het zuipen zijn. Na elke brand krijgen ze een krat bier als dank.
Ik ren naar beneden, om me te wassen aan de gootsteen. De pomp hoest. Zijn keel zit dicht. Hij rochelt en spuwt vlokken water, meer komt er niet. Soms wil de pomp niet, dan moet er eerst water in worden gegoten, er staat altijd een volle emmer. Drinken mag je het niet. Het is te vuil. Bij de gemeente zeggen ze dat het komt van de lagen turf die hier en daar nog in de grond zitten. Ze zeggen dat er waterleiding komt en dat we dan water uit de Maas gaan drinken. Mij niet gezien. Ik weet dat de schippers gewoon in het water schijten. Het zijn geen schone mensen: ze komen uit Rotterdam en ze zijn protestant.
Ik gooi de emmer leeg in de pompenhals en pomp als bezeten. Eindelijk komt er een golf bruinrood water. Vroeg in de ochtend komt er bloed uit de pomp.
Ton van Reen:
Vroeg in de ochtend komt er bloed uit de pomp
Foto: jef van kempen fdm
• fleursdumal.nl magazine
More in: - Book Stories, Antoon Coolen, Archive Q-R, Reen, Ton van, Ton van Reen, WAR & PEACE
Thank you for reading Fleurs du Mal - magazine for art & literature