Bejan Matur: Ceremoniële gewaden (Gedichten)

Bejan Matur behoort tot de bekendste en bij literatuurliefhebbers meest gewaardeerde dichters in Turkije.

Bij de politieke overheid van haar land ligt dat anders. Maar ze heeft intussen internationale faam opgebouwd en leeft in wisselende landen in Europa. In 2002 trad ze op tijdens Poetry International in Rotterdam.

Bejan Matur
Ceremoniële gewaden
Gedichten
Uitgever Kleinood & Grootzeer
Bundel
54 pagina’s
gelijmd
21 x 10,5 cm
ISBN/EAN 978-90-76644-89-9
€18,-
Eerste druk 100 genummerde door de auteur en de vertaler gesigneerde exemplaren
Vertaling en nawoord Willem M. Roggeman

 

Bejan Matur

Bejan Matur behoort tot de bekendste en bij literatuur-liefhebbers meest gewaardeerde dichters in Turkije. Bij de politieke overheid van haar land ligt dat anders. Maar zij heeft intussen ook een internationale faam opgebouwd. Haar poëzie werd in verscheidene talen vertaald en zelf wordt zij geregeld gevraagd als gast op internationale poëziefestivals. Zij publiceerde tot nog toe in Turkije tien werken, negen dichtbundels en een prozaboek dat als literaire journalistiek kan bestempeld worden.

Dit boek, Dagin Ardina Bakmak (Kijken achter de berg), handelt over de Koerdische kwestie en verscheen in februari 2011. Er heerste toen in Turkije een nog rustige periode waarin er een vredesproces aan de gang was. Bejan Matur besloot over de PKK-guerilleros te schrijven. Zij trok hiervoor naar het gebied waar de Koerdische vrijheidsstrijders zich schuilhielden en zij had meerdere gesprekken met hen. Deze gesprekken dienden als basis voor dit nog steeds actuele boek over een volk zonder land. Dit boek werd onmiddellijk een bestseller. Er werden meer dan 50.000 exemplaren van verkocht en nadien werden er nog verscheidene clandestiene uitgaven van gemaakt.

Maar sedert het vredesproces door de Turkse overheid werd opgeblazen kreeg Bejan Matur het bijzonder moeilijk, vooral omwille van deze reportage. Zij werd zelfs opgesloten in de gevangenis en werd er gefolterd om haar bronnen prijs te geven. In 2016 besloot zij dan ook het land te verlaten omdat zij zich bedreigd voelde bij al wat zij schreef. Niet alleen was er de mogelijkheid van een proces, maar er werden ook doodsbedreigingen geuit. Zij koos dan ook voor een vrijwillige ballingschap in Londen. Maar zij miste daar de mediterrane levenswijze. Daarom keerde zij in oktober 2017 toch terug naar Istanbul. Sedertdien verdeelt zij haar tijd tussen Istanbul, Londen, Athene en Verona.

Bejan Matur werd op 14 september 1968 geboren in een Koerdisch-Alevisch gezin in de oude Hitietenstad Kahramanmarash in het zuidoosten van Turkije, Koerdisch gebied. Zij studeerde aan het lyceum in de grotere stad Gaziantep en leefde toen samen met haar zusters ver van haar ouders. Haar vader wenste dat zij advocaat zou worden, of anders journalist.

Aan de universiteit van Ankara studeerde zij rechten, maar zij heeft nooit een advocatenpraktijk uitgeoefend. Zij werd diep getroffen door de onrechtvaardige behandeling van de Koerden en andere etnische minderheden in Turkije, wat steeds gebeurde onder het mom van de toepassing van de wet. Ook kwam zij tot de conclusie dat zij als advocaat alleen zou kunnen optreden als verdediger van de mensenrechten, maar dat zij hiervoor over weinig juridische mogelijkheden beschikte.

Al tientallen jaren heerst er een gewapend conflict tussen de Turkse staat en diverse Koerdische opstandige groeperingen. De Koerden verklaren dat zij vrijheidsstrijders zijn tegen de vreemde bezetters van hun land terwijl de Turkse staat hen bestempeld als terroristen en separatisten. Zelf was Bejan Matur tien jaar toen zij in 1978 getuige was van een pogrom op de Alevis in haar geboortestad. De vraag “Waarom doden zij ons?” heeft deze dichteres sedertdien nooit meer verlaten. Dit werd de beladen thematiek van de poëzie van Bejan Matur. In haar gedichten is vaak sprake van pijn, bloed en leed. Gelukkig laat ze zich nooit verleiden tot het schrijven van politiek geëngageerde gedichten, wat haar poëzie immers tijdgebonden en al gauw verouderd zou maken. Bovendien verafschuwt zij de slachtofferrol en streeft zij daarom eerder naar het scheppen van een ruimte om te dromen, een ruimte voor de artistieke creatie, voor hoop en liefde.

Hoewel zij nooit advocaat werd, brengt Bejan Matur als auteur, zowel in haar gedichten als in artikelen, toch een pleidooi voor de mensenrechten in het algemeen, maar ook voor de rechten van de vrouw en de bescherming van andere bedreigde groepen in de samenleving. Reeds tijdens haar studies publiceerde zij poëzie in diverse tijdschriften. Haar gedichten werden toen als “duister en mystiek” bestempeld. Zij schrijft haar gedichten in het Turks, maar de gevoelswaarde en het ritme van de Koerdische taal zijn erin te herkennen.

Vaak wordt god genoemd in deze gedichten, maar steeds volledig met kleine letters geschreven. Men moet de naam god dan ook niet zo zeer lezen in religieuze zin, maar eerder als een zinnebeeld voor het menselijk hart dat verlangt naar vrede, vrijheid en liefde voor de medemens. Dit wordt vooral duidelijk in het gedicht “Ceremoniële gewaden” waar zij schrijft: Misschien is geschiedenis een vergissing, zegt de dichter. De mens zelf is een vergissing, zegt god.

Haar eerste dichtbundel Rüzgar Dolu Konaklar (De wind huilt tussen de herenhuizen) verscheen in 1996 en stond volledig buiten de heersende trend in de Turkse poëzie. Deze sjamanistische poëzie met haar heidense beelden hoorde eerder bij het verleden dan bij het heden. Precies hierdoor trok hij sterk de aandacht. Voor deze bundel kreeg Bejan Matur zelfs verscheidene prijzen.

Haar tweede bundel, Tanri Görmesin Harflerini (God moet mijn handgeschreven brief niet zien) verscheen in 1999 en werd eveneens gunstig onthaald. In 2002 verschenen tegelijkertijd twee bundels, Ayin Büyüttügü Ogüllar (Zonen opgevoed door de maan) en Onün çölünde (In zijn woestijn).

De poëzie van Bejan Matur werd reeds in meer dan twintig talen vertaald, maar er verscheen nauwelijks iets in het Nederlands. Wel trad zij in juni 2002 op tijdens het internationaal poëziefestival Poetry International in Rotterdam. Naar aanleiding hiervan verschenen twee gedichten in Nederlandse vertaling door Ireneus Spit in de bloemlezing “Hotel Parnassus”, uitgegeven door De Arbeiderspers in Amsterdam.
In Engeland verscheen in 2003 de bundel In the Temple of a Patient God en bij de uitgeverij Phi in Luxemburg verscheen een Duitse en een Franse bundel.

Bejan Matur wordt geregeld gevraagd om op te treden in het buitenland. Zo leerde ik haar persoonlijk kennen op het internationaal poëziefestival dat in september 2008 in Tel Aviv werd gehouden.

Haar vijfde dichtbundel Ibrahim’in Beni Terketmesi (Abraham verlaat ons) verscheen in maart 2008 en werd door de critici ontvangen als haar voorlopig beste werk. De beeldvorming in dit werk werd ook weer als mystiek beschreven. De dichteres heeft inderdaad een persoonlijke ontologie gecreëerd, die steunt op de Soefi-traditie, die meer dan duizend jaar oud is. In 2009 verscheen Dogunun Kapisi: Diyarbakir (De Poort van het Oosten: Diyarbakir) en een jaar later publiceerde Bejan Matur Kader Denizi (Zee van Geloof), gedichten bij foto’s van Mehmet Günyeli. Deze foto’s waren eerder te zien op tentoonstellingen in prestigieuze galerieën in Istanbul en Ankara.

Vanaf 2005 schreef Bejan Matur geregeld artikelen in het Turkse dagblad Zaman, maar in 2012 werd zij ontslagen. Zij werkte af en toe mee aan het Engelstalige dagblad Today’s Zaman. Zij schreef hoofdzakelijk artikelen over de situatie van de Koerden, maar ook over het problematisch bestaan van de Armeniërs, over actuele politieke gebeurtenissen, minderheidsgroepen, gevangenis-literatuur en de onderdrukking van de vrouw.
Thans werkt zij aan geen enkele krant meer mee.

In haar laatste twee bundels, Son Dag (De laatste berg, 2015) en Ask Olmayan (Liefdesgedichten, 2016) vindt men de typische Koerdische levenssfeer terug in de talrijke natuurbeschrijvingen en in de weergave van de landschappen van Koerdistan, binnen en buiten de grenzen van Turkije. De bergen, de rivieren, de maan, de zon en de plantengroei komen steeds weer in deze verzen voor en bepalen mee het ritme van haar zeggings-wijze, die echter vooral door de wind wordt gedragen. Het valt dan ook onmiddellijk op dat de wind als symbool een primaire rol speelt in deze gedichten. Met haar talrijke allusies op elementen uit de eeuwenoude Koerdische cultuur neemt Bejan Matur een unieke en heel aparte plaats in de hedendaagse Turkse poëzie in.

Willem M. Roggeman
11 maart 2019

Uitgeverij Kleinood & Grootzeer
Kon. Wilhelminastraat 46
4615 JB Bergen op Zoom NL
T: 0164 24 00 49 (0031 164 24 00 49)
email: uitgeverij@kleinood-en-grootzeer.com
website: http://kleinood-en-grootzeer.com/index.html

• fleursdumal.nl magazine

More in: #Editors Choice Archiv, - Book News, - Book Stories, Archive M-N, Archive M-N, Archive Q-R, Art & Literature News, REPRESSION OF WRITERS, JOURNALISTS & ARTISTS, TRANSLATION ARCHIVE