Fleurs du Mal Magazine
Or see the index
In this unconventional and witty history, award-winning writer and broadcaster Alice Loxton delves into Britain’s past, exploring the country through eighteen notable figures at that most formative age – eighteen.
From a young Elizabeth Tudor facing deadly intrigue at court, to Empress Matilda already changing the fate of nations, Eighteen invites readers to join an eclectic cast of young Britons across the nation and throughout its history.
Filled with fascinating stories of royalty, explorers, writers and entertainers, Eighteen asks what lessons we can learn for modern Britain.
Alice Loxton is one of Britain’s most exciting young historians. She has been a pioneer in bringing history to new audiences through social media, and has a total following of over 2 million across Instagram, TikTok and Twitter. She is an experienced writer and presenter, regularly presenting documentaries on History Hit, Channel 4 and the BBC. She is the author of the acclaimed book UPROAR: Scandal, Satire and Printmakers in Georgian London, nominated for Blackwell’s Book of the Year.
Alice Loxton:
Eighteen. A History of Britain in 18 Young Lives
Publisher: Macmillan; Main Market edition
15 Aug. 2024
Language: English
Hardcover: 336 pages
ISBN-10: 1035031280
ISBN-13: 978-1035031283
Reading age: 18 years and up
Dimensions: 15.56 x 3.05 x 23.5 cm
Price: 19,99 euro
• fleursdumal.nl magazine
More in: #Biography Archives, - Book News, - Bookstores, Archive K-L, FDM in London, History of Britain, Tales for Fellow Citizens
Rooie brillejood
door Jef van Kempen
‘Rooie, rooie, ik zal je gooien, met ‘n steen tegen je been’ zongen ze. En dan meestal nog in dat monsterlijke Tilburgse dialect. Vuurtoren riepen ze, en brillejood. Je zag hier toen nog maar heel weinig donker gekleurde mensen. De roodharige brildragers vormden in de jaren vijftig en zestig zonder twijfel de meest gediscrimineerde bevolkingsgroep.
Vanaf de eerste klas heb ik mijn belagers in blinde woede bestreden. Het heeft mij veel klappen en veel straf opgeleverd. Om nog maar te zwijgen van alle brillen, die in de strijd zijn gesneuveld. Die brillen werden gerepareerd met pleisters en met bisonkit. Tenslotte kwamen ze via een missionaris in Afrika terecht. In die onmetelijke wildernis, waar Stanley en Livingstone elkaar hebben ontmoet, liepen half blinde negerjongens rond met mijn oude brillen met glazen plus acht. Zouden zij ook voor brillejood zijn uitgescholden? In ieder geval werden ze niet voor vuurtoren uitgemaakt.
Mijn assertiviteit groeide met de jaren. Sommige jongens liepen een straatje om als ik minder goed gehumeurd was. Want ik kon zo lichtgeraakt zijn, dat iemand al een klap te pakken had, als ik alleen nog maar het vermoeden had, dat hij wel eens zou kunnen gaan schelden.
Vechten gold op de Sint Paschalis-school van Koningshoeven als een zwaar vergrijp. De schoolleiding kende geen pardon. Je ouders werden op het matje geroepen, en een paar weken nablijven om strafwerk te maken was niks bijzonders.
Wim de Bruyn had mij mijn hele schooltijd het leven zuur gemaakt. Hij kon je het bloed onder de nagels vandaan halen. Maar hij kon ook erg hard lopen. Dat had een confrontatie altijd heel moeilijk gemaakt. Hij was twee jaar ouder en zat samen met mij in de hoogste klas. Op een mooie dag kreeg ik deze kampioen der treiteraars eindelijk te pakken. Hij had mijn jongste broer aan het huilen gebracht door hem te pesten met de kleur van zijn haar. In een vlaag van broederliefde en als gevolg van jarenlange frustratie schopte ik hem, aangemoedigd door tientallen schoolgenoten, de hele speelplaats over. Ik maakte de poort open en smeet hem buiten. Nog natrillend van woede deed ik het spijlenhek achter hem dicht.
Toen ik me omdraaide zag ik het schoolhoofd staan. Hij stond bewegingsloos voor het raam, zijn handen op de rug. Hij had alles gezien. Na het speelkwartier ging ik als laatste naar binnen, in de hoop niet te worden opgemerkt. Nauwelijks had ik echter een voet over de drempel gezet, of ik voelde mijn arm in een ijzeren greep. Het schoolhoofd liet niet meer los voordat iedereen in de klaslokalen was verdwenen. Mijn hart klopte in mijn keel. Hij kwam wijdbeens voor mij staan. Hij vertrok geen spier van zijn gezicht. Plotseling gaf hij een klap op mijn schouder en zei zachtjes: ‘Goed gedaan jongen!’ Van Wim de Bruyn werd op school nooit meer iets vernomen.
(Geschreven stad, Tilburg 1999)
More in: Archive K-L, Jef van Kempen, Tales for Fellow Citizens
Z I E K E N H U I S
De poort naar de hel
door Jef van Kempen
De oorlog in een vreemd land had hem veranderd. Hij had gevochten tegen de hele wereld en tegen zichzelf. Alles was voor niets geweest. Hij was verbitterd en onthecht geraakt. Tenslotte had de kanker hem vernederd en gebroken.
Hij was door de poort naar de hel gebracht. In de kleine duistere kamer hing een ondraaglijke lucht. Een mengsel van ether en lysol en urine. Zijn bed stond tegen een grauwe muur. Op het voeteind lag zijn beste vriend. Een rimpelig dik gedrocht met maar één oog, dat iedere dag opnieuw het ziekenhuis werd binnen gesmokkeld. Vanaf zijn kruis keek Jezus op hen neer, een palmtak triomfantelijk op de rug.
Weken lang had hij geweigerd om te eten. Zijn huid leek aan zijn schedel te zijn vastgekleefd. Hij had al sinds tijden geen woord meer gesproken. Af en toe, met steeds langere tussenpozen, aaide hij nog eens zijn oude hond. Verder had hij het leven voor altijd afgewezen.
Die nacht zat zijn kamer vol. Vriend en vijand verenigd in het laatste uur. Het theater van de dood. Zijn hond was hardhandig onder het bed gejaagd.Vanaf die plaats begluurde hij gelaten het aanwezige publiek. Op een tafeltje brandden twee kaarsen. Een priester diende de laatste sacramenten toe.
‘Door deze heilige zalving en door zijn vaderlijke liefdevolle barmhartigheid vergeve U de Heer al wat gij door het gezicht, door het gehoor, door de reuk, door de smaak en de spraak, door het gevoel, door te gaan, hebt misdaan.’ De priester maakte een kruis op de ogen, de oren, de neus, de lippen. ‘Per visum, per auditum, per odorátum, per gustum et locutiónem’.
Op datzelfde ogenblik herleefde hij zijn verloren jeugd, het concentratiekamp, de oorlog, die alles kapot had gemaakt. Hij leek uit een diepe slaap te zijn ontwaakt. Zijn ogen schoten vuur. Zijn hand zocht naar de hond. Toen hij die niet meer vond, vervloekte hij de wereld, het leven en de dood in het bijzonder. Plotseling was het stil. Vastberaden beet hij op zijn tong. Er kwam bloed uit zijn mond.
Zijn publiek reageerde hevig geschokt. De misdienaar wankelde. Er werd gegild en er vielen tranen. Iemand vluchtte de gang op. De priester, groot en grijs, leek onaangedaan. Hij kende zijn zondaars. Het monster onder het bed begon te janken. Eerst zachtjes, dan harder, tenslotte oorverdovend. Het klonk door alle gangen en zalen. Het ziekenhuis schudde op haar grondvesten.
Het was volbracht. Buiten, op de binnenplaats, stond een ambulance. De slagboom was gesloten. In zijn donkere kantoortje onder de poort bladerde de portier slaperig in zijn krant. In een tuin aan de overkant zong een nachtegaal.
Er was gewoon een nieuwe dag begonnen. Langzaam kwam het verkeer weer op gang. Midden op straat bleef de hond onbeweeglijk stil staan, kwispelend met zijn geamputeerde staart. Zijn enige oog staarde omhoog. Een vliegtuig trok een witte streep door de blauwe hemel.
(Uit: Geschreven stad 1999)
• fleursdumal.nl magazine
More in: Archive K-L, Jef van Kempen, Tales for Fellow Citizens
De weelde van een gerust geweten
Frater Andreas van den Boer (1841-1917)
Door Jef van Kempen
Met enige moeite ging het deksel van het slot. Er kwam een geur van kamfer uit de vitrine. Even mocht ik één van de meest in het oog springende relikwieën van het museum vasthouden: de blauwe baaien borstrok van frater Andreas. De binnenzijde is wit, net als de knopen, en hij is ontelbare malen gestopt met blauwe en zwarte wol. Het rugpand bleek voor een deel te zijn weggeknipt, waarschijnlijk om te voldoen aan de vele duizenden verzoeken om devotieprentjes met daarop een stukje ‘stof door hem gedragen’. Gedragen door de man die al bij leven ‘de heilige frater’ werd genoemd. In het besloten museum van de congregatie zijn meer herinneringen aan hem bewaard gebleven. Daaronder ook de dingen die het duidelijkste de geest van armoede illustreren zoals de fraters van Tilburg die destijds beleefden. Het zijn de voorwerpen uit Andreas’ cel: een kaal houten tafeltje met een stoel, een porseleinen wijwaterbakje, een kruisbeeld en een roestig ijzeren wasbakje. Samen met het houten bed – dat hier niet te zien is – was dat de complete inrichting van het slaapkamertje van een frater in het begin van deze eeuw. Even verderop staat het gietijzeren grafkruis, dat bij zijn herbegraving overbodig werd. Op vrijdag 3 augustus 1917, ‘s avonds om een uur of negen, ging Andreas van den Boer recht naar de hemel. Daaraan twijfelde helemaal niemand.
Op 24 november 1841, drie jaar voordat mgr. Zwijsen zijn congregatie van fraters stichtte, werd in Udenhout Jan van den Boer geboren. Hij was de zevende uit een boerengezin dat later naar Biezenmortel verhuisde en in 1854 neerstreek in Helvoirt. Van jongsafaan was deze boerenzoon een buitenbeentje, een stille jongen, die zijn tijd het liefst besteedde aan het lezen van boeken. Een broer verklaarde later dat Jan door de schooljeugd van Helvoirt al voor een heilige werd aangezien. Geen wonder dat hij opviel bij zijn onderwijzer, meester Boset, en de Helvoirtse pastoor Steijvers. Die gaven hem lectuur te leen en spoorden hem aan te gaan leren bij de fraters. In de herfst van 1855, bijna 14 jaar oud, kwam Jan van den Boer op de kweekschool van de fraters in Tilburg. Vier jaar later bij zijn intrede in het noviciaat genoot hij al een zekere faam als een nauwgezette en gehoorzame student. Op 6 september 1863 verbond hij zich voor het leven aan de congregatie van Zwijsen. Voor frater Andreas, zoals hij voortaan heette, begon een levenslange strijd om de volmaakte liefde tot God te bereiken. ‘Het toppunt der volmaaktheid is gelegen in de volmaakte overeenkomst van onzen wil met de H. Wil van God’, schreef hij in zijn retraiteaantekeningen. ‘Alles willen wat God wil en zoals Hij het wil.’ En een jaar voor zijn dood nog noteerde hij: Wij moeten toonbeelden van deugd zijn voor de mensen van de wereld. (…). Ik moet heilig worden en in korten tijd! Na het behalen van zijn onderwijzersakte in 1861 werd Andreas naar Sint Michielsgestel gezonden waar de fraters in 1852 een onderwijsinstituut annex kostschool hadden gevestigd, Huize Ruwenberg. Hij gaf er als invaller les in de vakken Frans, Duits, Nederlands en schoonschrijven. Van 1871 tot 1900 stond hij tevens aan het hoofd van de vooropleiding voor toekomstige priesterstudenten van de eigen congregatie. De magere, altijd wat voorovergebogen leraar wist door zijn uitzonderlijke vroomheid geleidelijkaan groot respect af te dwingen bij leerlingen en medebroeders. Vooral zijn zachtmoedigheid en onverstoorbaar goede humeur maakten grote indruk. “De blijheid lag steeds op zijn gelaat als de uitwendige weelde van een gerust geweten en innerlijke vroomheid”, verklaarde later een leerling, een Tilburgse pastoor. Frater Andreas wilde het vertrouwen van zijn leerlingen winnen, hen als zijn gelijken behandelen. Geheel in tegenspraak met de ijzeren tucht die op Ruwenberg heerste, strafte hij zijn ‘lievelingen van Jezus’ nooit. Daarmee gepaard gaande gezagsproblemen nam hij op de koop toe. De meeste leerlingen hadden echter oog voor het feit dat ze met een bijzondere mens te maken hadden. Zij waren het die hem voor het eerst ‘de heilige frater’ zouden noemen. Toen tijdens een feest op Ruwenberg, waarbij vuurwerk werd afgestoken, een vuurpijl heel hoog en steil de nachtelijke hemel werd ingeschoten, riep een jongen spontaan dat ook frater Andreas recht naar de hemel zou gaan. Maar er was ook kritiek: als ze op Ruwenberg veel van die heiligen zouden hebben, zou de boel lelijk in de war lopen. Of die kritiek frater Andreas ooit ter ore is gekomen weet ik niet; wel, dat hij zich zorgen maakte omdat men een veel te hoge dunk van hem had. Die ‘zogenaamde heiligheid’ van hem, zou hem nog eens een plaats in het vagevuur bezorgen. Het maakte dat hij nog meer zijn best ging doen om niet op te vallen, om geen zonderling te zijn.
De navolging van Christus zoals frater Andreas die nastreefde, was geen tot de verbeelding sprekende heroïsche strijd, zoals die van de ‘apostel der melaatsen’ Peerke Donders. Het was een nederig en alledaags gevecht tegen alle mogelijke menselijke tekorten en zwakheden. In die tijd werd het leven van een frater door een bijna onafzienbare hoeveelheid regels bepaald. Omdat men hem nooit op een fout tegen enigerlei regel had kunnen betrappen, kreeg frater Andreas de bijnaam ‘de levende regel’. De meeste biografen hebben hem ook aangeprezen als de verpersoonlijking van Zwijsens motto: ‘Geheel de regel en niets dan de regel’. Die nadruk doet geen recht aan frater Andreas. Want het naleven van de kloosterregels was slechts één facet van zijn streven naar volmaaktheid. Toen Andreas eens in de studiezaal probeerde de kachel aan te krijgen, stootte hij ongenadig zijn hoofd. De studenten hoorden hem, zonder dat hij daar ook maar een seconde over had hoeven nadenken, zachtjes ‘Deo Gratias’ zeggen. Dat heeft niets te maken met het navolgen van regels, maar met het vermogen om in alle omstandigheden in alles God te kunnen zien. Ook al werd frater Andreas door iedereen geprezen om zijn onveranderlijke vriendelijkheid en blijmoedigheid, toch had ook een heilige wel eens een mindere dag. In één van zijn brieven verontschuldigt hij zich daarvoor: Maar wat er aan gedaan? Elk vogeltje zingt naar dat het gebekt is en de kraai met haar heesch en schor geluid en de uil met zijn gekras meenen het wellicht even goed als de vroolijke nachtegaal en de lustige lijster. Het was me gisteren ook zo’n donker licht, dat stemt juist niet tot vrolijkheid. Naast zijn werk op school besteedde hij veel tijd aan schrijven en studeren. In het jeugdblad ‘De Engelbewaarder’ werden tientallen stukjes van hem opgenomen, vaak vertalingen of bewerkingen, meestal anoniem. In 1898 verscheen zijn ‘Noveenboekje’, met gebedsoefeningen voor kerkelijke feestdagen. Bidden was zijn meest geliefde bezigheid. Hij bracht dagelijks vele uren in gebed door. En om zich daarbij tegen opkomende slaperigheid te wapenen, had hij een heel arsenaal aan middelen bedacht. Vaak ging hij staan en als hij geknield zat, zou hij nooit op de armen steunen. Sommigen hebben beweerd, dat hij zich zelfs wel eens in de armen kneep of met een speld prikte om de concentratie te bewaren.
Na meer dan vijftig jaar wonen en werken op Ruwenberg werd frater Andreas in 1912 overgeplaatst naar het fraterhuis aan de Bosscheweg te Tilburg. Hij was 71 en leed aan een kwaal aan zijn rechterarm. Nader onderzoek leerde dat het om een abces ging van tuberculeuze aard: de kop van de bovenarm bleek al helemaal te zijn weggeteerd. Met groot geduld en zonder ooit te klagen, onderging de frater een langdurige en pijnlijke behandeling. Een gevolg van de ziekte was dat hij niet meer in staat was met de rechterhand te schrijven. Om zich toch nuttig te kunnen blijven maken, leerde hij met veel moeite nog feilloos met de linkerhand te schrijven. In juli 1917 liep hij een zware verkoudheid op. Hij werd overgebracht naar de ziekenzaal maar zijn toestand verslechterde snel. Veel fraters en oudleerlingen kwamen hem opzoeken. Op vrijdagavond 3 augustus 1917 ging frater Andreas dood. Hij werd 75 jaar oud. Over zijn sterfbed is veel geschreven; ook veel wat geen hout snijdt. Ik houd het maar op de schriftelijke verklaring van frater Plechelmus, portier van het fraterhuis: Hij sloeg zijn oogen zoo zacht, zoo schoon, zoo strak op een bepaald punt voor zich uit dat bij ons de gedachte opkwam, dat ze zijne ziel kwamen halen en ten hemel voeren (ik zeg bij ons, want alle fraters van het huis waren erbij tegenwoordig en waren er allen in getroffen), ook sprak hij een paar woorden die ik niet verstond. Hij strekte zijne hand tot mij uit en hij was dood. Daar ik moei was van voortdurend schietgebeden voor hem op te zeggen, zo liet ik frater Directeur vijf Onze Vaders bidden, en daarna heb ik en frater Clemens hem van zijne kleederen ontdaan en opnieuw aangekleed als een gewonen frater. Hij lag toen daar op het doodsbed met een gelaat van vreugde alsof hij plezier had. De maandag daarop werd frater Andreas op het kloosterkerkhof begraven. Er zijn natuurlijk meer mensen die voorbeeldig hebben geleefd, maar na verloop van tijd verdwijnen ze toch uit het gezicht. Frater Andreas werd echter niet vergeten. Al enkele dagen na zijn begrafenis bezochten de eerste vereerders zijn graf. Het waren studenten die zijn voorspraak kwamen vragen voor het slagen van een examen. Men begon ongevraagd brieven met gebedsverhoringen, voor de meest uiteenlopende zaken, naar de fraters te sturen. Ze werden voor een deel in ‘De Engelbewaarder’ gepubliceerd. Dat droeg bij aan de grote bekendheid die frater Andreas in korte tijd zou krijgen, ook buiten Brabant. Vijf jaar na zijn dood waren al meer dan duizend gebedsverhoringen bekend en er zouden in de loop van de jaren nog vele duizenden volgen. Sinds 1930 wordt zijn sterfdag ieder jaar herdacht tijdens een bedevaart naar zijn graf in Tilburg. Het in 1921 opgerichte Frater Andreasbureau maakt zich al decennia lang sterk voor zijn zaligverklaring. Een dergelijke verklaring is de hoogste onderscheiding die de katholieke kerk verleent aan mensen die een voorbeeld zijn geweest en hebben laten zien dat de navolging van Christus geen onbereikbaar ideaal hoeft te zijn. Terwijl ik dit schrijf is de procedure al zeer ver gevorderd. Maar wanneer het grote moment ook aanbreekt, een dergelijke gebeurtenis reikt verder dan Andreas’ persoon alleen. Het zal tevens een eerbetoon zijn aan tienduizenden mannelijke en vrouwelijke leden van Nederlandse congregaties die zich ingezet hebben voor hun medemens. Misschien zal de zaligverklaring ook een inspiratie zijn voor congregaties in de Derde Wereld. Daar is veel belangstelling voor het leven van de Brabantse boerenzoon, die een heilige werd. Honderd meter van het museum van de fraters ligt de kapel van het bejaardenoord Joannes Zwijsen. Terwijl buiten het verkeer over de Gasthuisring raast, is het er doodstil. Hier werd frater Andreas in 1974 herbegraven, in een verzegelde, met lood beklede, houten kist; het lot van een heilige. Op de witte marmeren grafsteen staat alleen zijn naam. Als ik de kapel verlaat, blijkt een oude frater geruisloos te zijn binnengekomen. Hij zit, zonder iemand op te merken, te bidden voor het altaar; een magere wat voorovergebogen man. Een ogenblik meende ik hem te herkennen. (Gepubliceerd in: Eenige uit velen, 1994)
More in: Jef van Kempen, Tales for Fellow Citizens
PEERKE DONDERS (l809-l887)
door Jef van Kempen
Petrus Donders werd op 27 oktober l809 in Tilburg geboren, als zoon van Arnold Donders en Petronella van den Brekel. Hij overleed in Batavia (Suriname) op l4 januari l887.
De thuiswever Arnold Donders was voor hij met Petronella van den Brekel huwde, twee keer eerder getrouwd geweest. Uit zijn tweede huwelijk werden drie kinderen geboren, die allen jong zijn gestorven. Twee jaar na Peerke, zoals iedereen hem noemde, werd nog een zoon geboren: Martinus. Nadat hij voor de derde maal weduwnaar was geworden (Petronella van den Brekel stierf in l8l6), hertrouwde Arnold Donders in l8l7 met Maria van de Pas. Zij zou verder voor de opvoeding van de kinderen zorg dragen.
De familie Donders leidde een zeer armoedig bestaan in een klein huisje aan de Moerstraat, in het gehucht De Heikant in Tilburg. Peerke werd op twaalfjarige leeftijd van het schooltje van meester Drabbe gehaald om voor zijn vader te gaan weven. Het leven van de jongen bestond hoofdzakelijk uit werken, bidden en lezen. Al vroeg moet bij hem de wens zijn opgekomen om priester te worden. Als l6-jarige gaf hij al catechismusles aan de kinderen in de parochie. Het priesterschap leek echter niet voor Peerke Donders te zijn weggelegd, omdat de financiën ontbraken en omdat hij een onvoldoende schoolopleiding had gevolgd.
Toen hij evenwel in l83l in een brief aan zijn biechtvader, de pastoor van ‘t Goirke, Willem van de Ven, zijn verlangen om zijn roeping tot het priesterschap te volgen, nog eens uiteenzette, maakte dat zo’n grote indruk op de pastoor, dat deze besloot alle bezwaren uit de weg te ruimen. Hij bezorgde Peerke een positie als knecht-student aan het klein-seminarie Beekvliet te St. Michielsgestel. Donders was daar een vreemde eend in de bijt: een 22-jarige volwassen man, tussen kinderen van een jaar of l2, die graag de spot met hem dreven.
Maar hij bleek over een onverzettelijke wil te beschikken. Ondanks veel moeilijkheden voltooide Peerke Donders in l837 zijn opleiding, en begon aan de vervolgstudie aan het groot-seminarie Nieuw-Herlaar. Hij had intussen het plan opgevat om missionaris te worden, waarvoor hij een tocht maakte langs verschillende Belgische kloosters, met het doel zich aan te melden. Dat werd een grote teleurstelling voor Donders. Zowel de Jezuïeten, als de Redemptoristen en de Franciscanen wezen hem af. Hij was in hun ogen te oud, of niet talentvol genoeg.
Zijn grote wens werd echter in l839 vervuld, toen Mgr. Grooff, hoofd van de Surinaamse missie, het seminarie bezocht. Grooff zag wel wat in de kleine, magere, zeer wilskrachtige oud-wever, die door zijn medestudenten -vanwege zijn grote godsvrucht- ‘heilig Peerke’ werd genoemd. Na tot priester te zijn gewijd op 5 juni 184l, vertrok Peerke Donders op 1 augustus 1842 met het zeilschip Jacoba Maurina naar Suriname. Hij zou nooit meer in zijn geboorteland terugkeren.
Na zijn aankomst in Suriname werkte Peerke Donders 14 jaar in Paramaribo. De katholieke missie in Suriname bestond in die tijd slechts uit een handvol priesters; velen bezweken al na korte tijd door de extreme leefomstandigheden, de vele tropenziekten en het ontbreken van een behoorlijke medische zorg. Peerke Donders, die al snel de taal van de Surinaamse bevolking (het Negerengels) beheerste, ontpopte zich als een onvermoeibare zielzorger; iemand die zichzelf niet ontzag. Hij had de reputatie streng en precies te zijn, maar mettertijd ontstond grote waardering voor de eenvoudige, altijd goedgehumeurde geestelijke. Die waardering strekte zich ook uit tot de niet-katholieke gemeenschap in Suriname.
Tijdens zijn verblijf in Paramaribo kreeg Donders ook de zielzorg toegewezen voor de plantageslaven, die hij -ondanks tegenwerking van de zijde van de plantagebeheerders- regelmatig bezocht. Veel slaven werden door hem in het geheim gedoopt. De wrede, mensonwaardige behandeling van de negerslaven werd door Peerke Donders aanhoudend aan de kaak gesteld. Diep verontwaardigd schreef hij: ‘O, had men hier zoveel zorg voor het behoud en het welzijn der slaven als men in Europa voor lastdieren heeft, dan zou het er beter uitzien’. Pas in 1862 werd in de Tweede Kamer een wet aangenomen, die de slavernij in Suriname beëindigde.
Zijn grote bekendheid heeft Peerke Donders vooral verworven als pastoor van Batavia, waar hij -met een korte onderbreking- van 1856 tot aan zijn dood in 1887 werkzaam was. Batavia, gelegen aan de monding van de Coppenamerivier, was een door de overheid ingericht melaatsenkamp, dat uit niet veel meer dan een houten kerkje en wat hutten bestond. Volkomen geïsoleerd van de bewoonde wereld leefden daar honderden melaatsen, onder de meest erbarmelijke omstandigheden. Door het onbreken van verplegend personeel moesten de zieken elkaar helpen. Er was gebrek aan alles. De vaak afschuwelijk verminkte melaatsen kwamen nauwelijks uit hun vervuilde hutten. Van meet af aan heeft Peerke Donders zich ingezet om de leefomstandigheden te verbeteren; hij maakte zelf de hutten schoon en verbond de door lepra weggerotte lichaamsdelen. Hij trad hard op tegen drankmisbruik en bond de strijd aan tegen de, in zijn ogen, verregaande zedenverwildering in Batavia. Peerke Donders zorgde voor doodskisten -begrafenissen waren aan de orde van de dag- en ging zelfs zover zijn eigen kleding en eten aan de meest hulpbehoevende zieken uit te delen. Hij werd door vriend en vijand als een heilige beschouwd. De activiteiten van Donders, die door het thuisfront nauwlettend werden gevolgd, bezorgden hem de erenaam ‘Apostel der melaatsen’.
Peerke Donders werd als kind door zijn vader, bij slecht weer, in een jute zak, op de rug, van school naar huis gebracht, omdat men vreesde voor zijn zwakke gezondheid. Later werd hij om dezelfde reden tot vijf maal toe voor militaire dienst afgekeurd. In werkelijkheid moet hij echter over een ijzersterk gestel hebben beschikt. Hij vastte driemaal in de week en at verder weinig. Iedere avond geselde hij zich tot bloedens toe, waarna hij de gewoonte had om op de houten vloer te slapen. Als hij al sliep, want vaak bleef hij ‘s nachts op om in de kerk of op het kerkhof te bidden. Met uitzondering van een aanval van gele koorts, in 1851, die hij tenauwernood overleefde, was de man, die altijd door zieken werd omringd, zelf nooit ziek.
In 1867 trad Peerke Donders toe tot de Congregatie van de Redemptoristen, die het missiegebied Suriname toegewezen had gekregen, met het doel een einde te maken aan het voortdurende priestertekort. De priester, die dertig jaar eerder door dezelfde congregatie de deur was gewezen, en die nu de roep van heiligheid bezat, werd ditmaal met open armen ontvangen.
In zijn bekeringsdrift was Peerke Donders ontstuitbaar. Tot op hoge leeftijd ondernam hij vanuit Batavia nog vele tochten over de Surinaamse rivieren, op zoek naar Indianen en Bosnegers, die hij het katholieke geloof wilde brengen. Soms vielen midden in de Surinaamse oerwouden de klanken van het orgeltje van Peerke Donders te beluisteren. Hij nam het steeds mee op zijn boottochten, omdat het altijd volk trok.
Een korte, pijnlijke ziekte – een nierontsteking die onvoldoende werd behandeld – zou hem noodlottig worden. Op vrijdag 14 januari 1887 overleed Peerke Donders, in het melaatsenoord waar hij meer dan 27 jaar had geleefd. Hij werd 77 jaar oud. De volgende dag werd hij op het kerkhof van Batavia begraven. In 1900 werd zijn stoffelijk overschot opgegraven en overgebracht naar de kathedraal van Paramaribo.
Het geboortehuisje van Peerke Donders, aan De Heikant in Tilburg (in 1931 herbouwd), werd een bedevaartplaats voor veel Nederlandse en Surinaamse mensen. Op 23 mei 1982 werd Peerke Donders door Paus Johannes Paulus II zaligverklaard.
Bronnen:
Een Redemptorist, Twee missionarissen onder de Melaatschen en Indianen van Suriname, (P. Donders en J.B. Romme), Roermond z.j. (1894).
N. Govers C.ss.R., Leven van den eerbiedwaardigen dienaar Gods Petrus Donders C.ss.R., Venlo 1915.
J. Kronenburg C.ss.R., De eerbiedwaardige dienaar Gods Petrus Donders C.ss.R., Tilburg 1925.
N. Govers C.ss.R., Vijfenveertig jaren onder de tropenzon. Leven van den eerbiedwaardigen Petrus Donders C.ss.R. apostel der indianen en melaatsen in Suriname, Heerlen 1946.
Ben Rademaker C.ss.R., Petrus Donders. Pelgrimage naar een melaatsendorp, Bussum 1956.
J.L.F. Dankelman C.ss.R., Peerke Donders. Schering en inslag van zijn leven, Hilversum 1982.
(Gepubliceerd in: Brabantse biografieën, deel 3, 1995)
More in: Jef van Kempen, Tales for Fellow Citizens
JERUZALEM WAS HET PARADIJS
door Jef van Kempen
De huizen waren wit, de bomen waren groen en de luchten waren altijd blauw. Jeruzalem was het paradijs.
Ik was twaalf jaar en dikke Robbie was mijn beste vriend. Zijn achternaam ben ik vergeten. Aan Robbie was alles kolossaal. Hij was even oud als ik en woog zeker honderd kilo. Hij had last van kortademigheid en bronchitis en ging snotterend, hoestend en proestend door het leven. Maar hij was mijn held. Hij durfde alles en was slimmer dan iedereen die ik kende. Het was ook zijn ontdekking dat je met maar één Belgische frank een pakje sigaretten kon trekken uit de automaat. Een pakje van tien, Miss Blanche of Chief Whip. ‘Chief Whip op ieders lip’, zo ging in die tijd de reclame.
Na schooltijd trokken we ons regelmatig terug, langs het kanaal bij Franken-Donders of nog verder weg, in ons oerwoudje achter de Leij op Koningshoeven. Tussen vijf en zes rookten we een pakje sigaretten helemaal op. Mee naar huis nemen was er niet bij; de kans op ontdekking was veel te groot. Meestal begon Robbie al na een halve sigaret blauw aan te lopen. Aan mij de zware last om de rest op te roken.
Op de dag dat wij zijn gestopt met roken hadden we ons met ons pakje sigaretten verborgen in de struiken op het viaduct van de Meierijbaan, toen nog de rijksweg van Breda naar Eindhoven. De rook, die uit de struiken kwam, moet ons hebben verraden. Boven het geraas van het verkeer uit, klonk het gevloek van de wijkagent, die in zijn lange leren jas het talud op probeerde te klimmen.
Nooit van mijn leven, heb ik iemand zo hard zien lopen als dikke Robbie. Als een reusachtige ballon, zweefde hij naar beneden en verdween in de richting van het kanaal. De agent was bijna boven. Voor mij was er nog maar één uitweg mogelijk. Met gevaar voor eigen leven, zonder op of om te kijken, rende ik de rijksweg over, het viaduct naar beneden, door de IJsclubweg, over de Ringbaan Oost, terug naar Jeruzalem. De wout, de juut, de vethol, was nergens meer te bekennen.
Na een pakje sigaretten en een halve marathon draaide alles voor mijn ogen. Mijn moeder stond in de keuken. ‘Wat heb jij gedaan?’ vroeg ze. Een moeder ontgaat nu eenmaal niets. ‘Niks, alleen maar hard gelopen’. Ik rook onraad en bovenal voelde ik me helemaal niet lekker. Ik trok me zo snel mogelijk terug op mijn kamer en ging uitgeput op bed liggen.
Er werd gebeld. Het was de arm der wet, in zijn lange leren jas. Hij gaf mijn moeder mijn signalement door. ‘Dat is mijn oudste zoon’ bekende ze. ‘Weet u dat hij stiekem rookt?’ vervolgde de wout, met een zwaar Hollands accent. Dat laatste zou hem noodlottig worden. Ik hoorde het allemaal aan en wist dat de zaak in mijn voordeel was beslist.
Mijn moeder komt uit een dorp. Ze komt uit een kleurrijk Brabants geslacht, dat een hekel heeft aan mensen, die gewichtig doen. En zeker als ze geüniformeerd zijn en ook nog uit Holland komen.
‘Mijn kinderen doen niets stiekem’ zei ze. ‘Mijn zoon rookt al jaren. Zeker een pakje per dag’.
‘Een pakje per uur’ bedacht ik nog, vanaf mijn bed. ‘Je had moeten zeggen: een pakje per uur!’
(gepubliceerd in: Geschreven Stad, 1999)
Jef van Kempen: Jeruzalem was het paradijs
• fleursdumal.nl magazine
More in: Archive K-L, Jef van Kempen, Tales for Fellow Citizens
Thank you for reading Fleurs du Mal - magazine for art & literature