JOEP VAN LIESHOUT: SLAVECITY IN MUSEUM DE PONT

Joep van Lieshout
SlaveCity

11 juni – 2 okt 2016

Joep van Lieshout (Ravestein 1963) opereert bij voorkeur op een grensgebied. Is hij nu kunstenaar of een slimme ondernemer? Ook met de sinistere installatie SlaveCity zoekt hij grenzen op – tussen goed en kwaad, leven en dood, mens en machine. De tentoonstelling vindt plaats in het kader van Jheronimus Bosch 500. Deze visionaire schilder hield zijn publiek vijfhonderd jaar geleden al een spiegel voor. In dit ondermaanse tussen hemel en hel streven mensen misschien wel het goede na, maar de duivelse verleiding van hebzucht en wellust kunnen zij zelden weerstaan.

De laatste tijd is de discussie over kunst en engagement opnieuw in volle hevigheid losgebarsten. Kan hedendaagse kunst bijdragen aan de oplossing van maatschappelijke problemen? Of is dit in strijd met de autonomie van kunst en kunstenaar, een idee dat stamt uit de tijd van de romantiek? Deze complexe vraag heeft Joep van Lieshout vanaf het begin van zijn carrière beziggehouden. Zijn antwoorden zijn even eigengereid als dubbelzinnig.

Voor de uitvoering van zijn utopische projecten richtte hij in 1995 Atelier Van Lieshout op, een combinatie van werkplaats en kunstenaarsatelier. Bij Atelier Van Lieshout, gevestigd op een bedrijventerrein aan de Maas in Rotterdam, werken tegenwoordig zo’n vijftien mensen aan de productie van de meest uiteenlopende beelden en installaties. Promotie en verscheping van werk voor tentoonstellingen over de hele wereld gebeuren ook vanuit Atelier Van Lieshout. Voor Nederland is de schaal van dit kunstbedrijf uniek, alleen vergelijkbaar met de werkwijze van succesvolle buitenlandse kunstenaars als Andy Warhol, Olafur Eliasson en Jeff Koons.

Het ideaal van een hedonistische, autarkische commune werd gedurende de zomermaanden van 2001 op het terrein van Atelier Van Lieshout in praktijk gebracht. Voor de infrastructuur van AVL-Ville werden ingenieuze installaties ontworpen – niet alleen voor de productie van voedsel, energie en, niet onbelangrijk, alcohol, maar ook voor het zuiveren van water. Gratis vervoer vanuit het centrum van Rotterdam naar de ‘vrijstaat’ moest voldoende publiek trekken naar het restaurant om inkomsten te genereren. Een conflict met de gemeente over de alcoholvergunning leidde uiteindelijk mede tot sluiting.

Joep van Lieshout is ‘gefascineerd door macht’, zoals hij in een interview vertelde en ‘door organisaties en systemen’. In zijn werk maakt hij de tegenstellingen zichtbaar die hiermee onvermijdelijk gepaard gaan: vrijheid-onvrijheid, rationaliteit-irrationaliteit, individu-groep. Elke utopie heeft een duistere keerzijde. Na de sluiting van AVL-Ville ontwikkelde Van Lieshout The Disciplinator (2003), een met mathematische precisie ontworpen werkkamp met houten barakken waar 72 gevangenen in ploegendienst boomstammen zagen.

The Technocrat (2003) gaat nog een stap verder in de onderdrukking en het fysiek maximaal uitbuiten van mensen. Centraal in dit gesloten systeem staat een biogasinstallatie die menselijke uitwerpselen verwerkt tot methaangas. Via trechters en slangen krijgen duizend onderdanen dagelijks voedsel en alcohol toegediend, die met behulp van dit gas zijn bereid. De tien meter lange rode Funnelman (2004) die uitgestrekt langs de A27 bij Breda ligt, lijkt wel op de onderdanen van The Technocrat. Het beeld wekt in eerste instantie misschien associaties met het gedwongen voeren van ganzen voor de bereiding van de foie gras. Maar misschien vertolkt de man meer het gevoel in een dwangbuis te zitten dat veel werknemers bekruipt wanneer ze in hun auto dagelijks stilstaan in de file.

Rationeel en efficiënt organiseren, veel geld verdienen en dat alles liefst zo duurzaam mogelijk. Tegenwoordig onderschrijven vrijwel alle bedrijven en organisaties dit credo, ook SlaveCity, waaraan Van Lieshout sinds 2005 werkt. Hij heeft nauwkeurig berekend dat met de inzet van 200.000 slaven die zeven uur per dag in een call center werken, de jaarlijkse winst kan oplopen tot 7,8 miljard euro. Loon verdienen de slaven niet, maar kost, inwoning, vertier en bordeelbezoek zijn perfect geregeld. Van alle gebouwen en installaties bestaan inmiddels maquettes, tekeningen of schilderijen en de stad is – hoe kan het anders – energieneutraal. Alles is recyclebaar, inclusief de slaven zelf. Als ze niet meer functioneren, worden hun lichamen verwerkt en komen vitale organen beschikbaar voor transplantatie. In het stadsplan is ook een centraal georganiseerd ziekenhuis met goed geoutilleerde operatiekamers opgenomen.

Wie het ongemakkelijke gevoel bekruipt dat SlaveCity verdacht veel overeenkomsten vertoont met een concentratiekamp, heeft geen ongelijk. Deze macabere oorden van massavernietiging vormden wel degelijk een inspiratiebron, maar SlaveCity is volgens Van Lieshout helemaal up-to-date. In zijn Gesamtkunstwerk is de mens gereduceerd tot een radertje in een goed geoliede machine, die geheel is ingesteld op duurzaamheid en winstgevendheid. Helemaal onbekend komen deze uitgangspunten ons niet voor, maar de situatie in SlaveCity lijkt veel op satire of op een tamelijk lugubere grap.

SlaveCity is onderdeel van de Bosch Grand Tour. In 2016 staat niet alleen de geboortestad van Jheronimus Bosch (ca. 1450-1516), maar heel Noord-Brabant in het teken van Nederlands’ beroemdste schilder uit de middeleeuwen. Onder de naam Bosch Grand Tour presenteren zeven vooraanstaande Brabantse musea een reeks bijzondere tentoonstellingen. Laat u inspireren en verrassen tijdens een ontdekkingstocht langs actuele kunst, design en cultuur in ‘s-Hertogenbosch, Breda, Eindhoven en Tilburg.

Bosch Grand Tour is een project van het Van Abbemuseum, De Pont museum, MOTI Museum of the Image, Natuurmuseum Brabant, Het Noordbrabants Museum, Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch en het TextielMuseum in het kader van de manifestatie Jheronimus Bosch 500. De tentoonstelling SlaveCity is mede mogelijk gemaakt met steun van Fonds 21.

Museum De Pont Tilburg
Wilhelminapark 1
5041 EA Tilburg
T 013 – 543 8300
E info(at)depont.nl
Openingstijden:
dinsdag – zondag van 11.00 – 17.00 uur.

# meer info website Museum De Pont

fleursdumal.nl magazine

More in: Andy Warhol, Art & Literature News, Design, FDM Art Gallery, Jheronimus Bosch, MUSEUM OF LOST CONCEPTS - invisible poetry, conceptual writing, spurensicherung