Lauran Toorians: Namen noemen. Purisme of respect?

Namen noemen. Purisme of respect?

door Lauran Toorians

‘Keltische studies’ de brede en algemeen geaccepteerde omschrijving voor de academische discipline die zich bezighoudt met de Keltische talen en hun letterkunde. Het is geen discipline die in Nederland (of Vlaanderen) op grote schaal wordt beoefend en ook onder het bredere publiek is de kennis van dit vakgebied gering, en dat ondanks dat ‘de Kelten’ al geruime tijd uiterst modieus zijn. Een gevolg hiervan is, dat er veel onduidelijkheid bestaat over de te bezigen terminologie, zeker waar het gaat om het benoemen van de verschillende talen, terwijl ook de correcte Nederlandse spelling van die namen problematisch is.

Het begint al met het vakgebied zelf. Wanneer we de ‘keltische studies’ met één woord willen benoemen, hebben we keuze uit twee mogelijkheden: keltistiek en keltologie. Beide namen voor het vak zijn in Nederlandstalige literatuur terug te vinden, en een duidelijke voorkeur lijkt niet te bestaan.

Van de Keltische talen is het Iers de enige met een status als nationale taal in de Ierse Republiek en als EG-taal (er staat Iers in uw paspoort). In het Iers zelf heet deze taal Gaeilge, wat in oudere literatuur in het Nederlands nog wel eens Gaelisch oplevert. Voor oudere taalfasen spreken we van Oudiers en Middeliers. Onder invloed van het Engels hebben veel auteurs de neiging hiervoor in het Nederlands ‘Oud Iers’ te schrijven, maar dat is toch iets anders. Bovendien is het goed gebruik om ook bijvoorbeeld Oudfrans en Middelnederlands als één woord te schrijven. Wel is het – ook in navolging van het Engels – gebruikelijk geworden om te spreken van Modern Iers, Modern Bretons, enz., en niet van bijvoorbeeld Nieuwiers. Dit in tegenstelling tot termen als Nieuwnederlands en Nieuwhoogduits, zoals die in de germanistiek gebruikelijk zijn.

Uit het Oudiers ontstonden, naast de latere varianten van het Iers in Ierland, het Gaelg Vanninagh op het Eiland Man, dat we normaal aanduiden als Manx, en het Gàedhlig in Schotland. Het zal duidelijk zijn dat de sprekers van deze drie talen in feite allemaal dezelfde term gebruiken en we in het Nederlands dan ook al deze talen Gaelisch zouden kunnen noemen. De eigen naam van het Manx betekent letterlijk ‘het Gaelisch van (het Eiland) Man’. De Keltische taal van Schotland behoeft in het Nederlands ook een dergelijke toevoeging en wordt in het Nederlands Schots-Gaelisch genoemd. In recente literatuur vinden we hiervoor vaak ‘Schots-Gaelic’, met een deels Engelse spelling (en uitspraak), maar een goede reden daarvoor ontbreekt. De taal uitsluitend ‘Schots’ noemen, wekt verwarring met het Engelse dialect (of de Germaanse taal, hierover bestaat onenigheid) van Schotland, dat zowel in die taal zelf als in het Engels Scots heet. Andere benamingen die voor deze taal worden gebezigd zijn Broad Scots (ongeveer ‘plat Schots’) en Lallands (‘Lowland’s’).

In het Engelse spraakgebruik is het mogelijk beide talen (Iers en Schots-Gaelisch) ‘Gaelisch’ te noemen en daarbij in de uitspraak te laten horen om welke taal het gaat. Gaeilge (Iers) klinkt dan in het Engels als Gaelic met in de eerste lettergreep een –ee– als in zeef, terwijl hetzelfde Engelse woord voor Gàedhlig klinkt met een –a– als in appel. In oudere literatuur in het Nederlands vinden we Schots(ch)-Gaelisch, en soms ook Gaëlisch……………………………………………………….