Steve McQueen in Museum De Pont Tilburg

MUSEUM DE PONT TILBURG

Steve McQueen

Gravesend/Unexploded

30 mei t/m 6 september 2009

De in Nederland wonende kunstenaar Steve McQueen (Londen, 1969) vertegenwoordigt Engeland dit jaar op de Biënnale van Venetië, die deze zomer voor de 53ste keer wordt gehouden. Twee jaar geleden toonde hij er zijn filminstallatie Gravesend/Unexploded, die is aangekocht door De Pont en nu in de projectzaal wordt gepresenteerd. Gravesend is een 17 minuten durende film over het mineraal coltan. De film wordt getoond in combinatie met Unexploded, een opname van nog geen minuut die McQueen in 2003 maakte in Basra, tijdens zijn verblijf in Irak als ‘war artist’.

Weinig mensen zullen zich realiseren dat er een verband bestaat tussen hun mobiele telefoon of laptop en de gewelddadige strijd die het oosten van de Democratische Republiek Congo al jaren in zijn greep houdt. Het gebied is rijk aan coltan, een mineraal waaruit het tantalium wordt gewonnen dat gebruikt wordt in elektronische apparatuur. Door de sterk gestegen prijs heerst in de provincie Kivu een ware coltankoorts. De aanwezigheid van het kostbare metaal zorgt er niet alleen voor dat de partijen elkaar het gebied des te heviger betwisten, de illegale handel in coltan fourneert ook de middelen om die strijd te financieren. McQueen heeft het oorlogsgeweld, de schade aan het milieu en de corrupte handel bewust buiten beeld gehouden. Gravesend opent met het productieproces in de steriele omgeving van een hightech laboratorium en stelt daar de lichamelijke arbeid waarmee het erts wordt gewonnen, tegenover. De film combineert bijna abstracte beelden van de Congo-rivier met een rood ondergaande zon aan de monding van Theems.
Hoewel het thema en de aan de realiteit ontleende beelden de film een aantal kenmerken geven van een documentaire, laat Gravesend zich in de eerste plaats ervaren als een episch gedicht. McQueen confronteert de kijker met meerduidige, vaak raadselachtige beelden. Door het veelvuldig gebruik van close ups en het indringende geluid krijgen deze een fysieke, bijna tastbare kwaliteit.

Het is niet de eerste keer dat McQueen kiest voor een sociaal, maatschappelijk thema. Het uit 2002 daterende Western Deep gaat over de goudwinning in Zuid Afrika. Hunger, zijn vorig jaar in Cannes met de Camera d’Or bekroonde speelfilmdebuut, heeft de hongerstaking van IRA-leden in de Maze-gevangenis tot onderwerp. McQueens betrokkenheid mondt echter nooit uit in een expliciete stellingname. Hij houdt vast aan het tastbare en laat het oordeel over aan de kijker. Bij Gravesend wordt het verhaal over de achtergronden en de implicaties van wat we zien, niet verteld. Uit de titel zouden we kunnen opmaken dat de geschiedenis zich altijd herhaalt. Gravesend is de plaats aan de monding van de Theems, waar Marlow de hoofdfiguur uit Joseph Conrads ‘Heart of Darkness’ (1902) zijn verhaal vertelt over zijn nachtmerrie-achtige missie in koloniaal Afrika en de duistere kanten van de menselijke natuur. “The air was dark above Gravesend, and farther back still seemed condensed into a mournful gloom, brooding motionless over the biggest, and the greatest, town on earth.”

Museum De Pont Tilburg: Steve McQueen

fleursdumal.nl magazine for art & literature

More in: AUDIO, CINEMA, RADIO & TV, Exhibition Archive, Joseph Conrad