Péter Nádas: De levensloper. Boek over een jaar

Babelmatrix Translation Project

Péter Nádas

 
Évkönyv
(Hungarian)

Elöbb a tenger, innen a magasból.
Tíz évvel ezeloöt, a mocskos ostiai parton, borzongató undorát kellett az embernek legyoönie ahhoz, hogy úszhasson a tengerben. Belegázolt, belévetette magát az imádott öselembe, s mintegy ötvenméternyire, ott, ahol már nem érhet le a láb, vastagon lebegö hullámzással csapódó, nyúlós és síkos és nyálkás szemétbe került. Nagy kérdés: behunyjam-e a szemem, és úgy ússzak tovább, mintha nem is érezném és látnám, amit érzek és látok, vagy tegyem ugyanezt nyitott szemmel? És a másik nagy kérdés: visszaforduljak-e, vagy ússzak-e tovább ebben a szemétben, abban a reményben, hogy egyszer majd kikerülök beloöe? Amit a hullámzás a part felé sodor, oda veti vissza a part, ahol a mély víz és a sekély víz találkozik. A tengerben is egyszerre két seproö seper. Ennyi szemetet a hatalmas víz se nyelhet el; kivetné magából, ám partot se érhet, mert onnan visszalöki a hullámtörés.
Aztán a pineák, még mindig innen a félmagasból. Rómában pedig fulladoznak, agonizálnak a pálmák. A szálloda udvarán, mintha csak lehorgasztaná fejét, visszabicsaklott a törzsére, és elszáradt legyezös, büszke koronája. Vagy tán elo”bb száradt el, aztán tört meg a nyaka. Tudom, láttam, miként pusztul a tölgy és a fenyo”, de nem tudom, miként pusztul a pálma és a pinea.
Hullámzik, döng, reng, csikorog, mérges gázainak párájában reszket, saját életenergiáinak visszavero”do” hullámaitól pusztul az óriási város.
Nekem az autók elso”sorban esztétikai problémát jelentenek. Nem illenek abba a képbe, amit a szemem látni kívánna. Dilettáns képzödménynek, ügyetlen tákolmánynak látok minden gépkocsit, és nem értem, hogyan keveredtem közéjük. Túl anyagszeru”ek is ahhoz, hogy természetes módon anyagszeru”ek lehessenek. Egy épület több száz évig él, s egy utca vonala még akkor is o”rzi az egykori építkezo”k keze nyomát, ha egyetlen építményük se áll már; az épület helyére épület került, s így marad meg az eredeti alapvonal. A falevél minden évben lehullik és elrothad. Az autó nem él, bár egy ideig halad, de nem is rothad el. Az autó semmit nem o”rizett meg se a szekérböl, se a batárból, se a csézából (amelyen Csicsikov megérkezett), se a homokfutóból. Egy kerékjevesztett, félrebillent, szúvaktól átrágott, tyúkoktól lerondított, parasztudvar szegletébe taszított szekér látványa megindító, mert az én testem halála. A kibelezett autóknál nincsen undorítóbb látvány. A kibelezett autók dögtemeto”jének nincsen természetes méltósága; nem enyészetükbe feledkezett tárgyak ezek, hanem kiforgott eszmék üres dögjei.
A haladás és a sebesség eszméje sokat ígért, de idegen maradt mindattól, amit korábban természetnek neveztünk. A gondolkodás úgy segített magán, hogy azt mondta, hogy van elsoötermészet, a hatalmas, és van második természet, ez a miénk. Igaz, sikerült a kettoö elválasztani, ám rögtön kiderült, hogy második az nincsen, a miénk a hatalmason nem diadalmaskodhatik, miként remélte. Az autó nem más, mint egy kínban és reményben fogant kényszeres szabadságeszme tárgyi képzödménye, s valamennyien, akik belé ülünk, ennek a természetidegen eszmének a foglyai vagyunk. Az autóban a természet foglyai közlekednek az igényeik szerint letarolt térben, és boldogan kormányozzák a magánzárkájukat. Az autó csúnya. Egy téveszmétöl nem várhatom el, hogy szép legyen. Nincsen szép autó. Helyesebben minél szebb óhajtana lenni, annál inkább láthatóvá válik az a görcsös eröfeszítés, hogy olyan legyen, mint egy batár, egy bogár, egy hajó, egy széltöl meglebbentett kendo”, hogy valamilyen legyen. Számomra azok a legnevetségesebb küllemü autók, amelyek olyanok akarnának lenni, amilyen egy autó. Mert bármiként is igyekezzenek furfangos tervezo”i, az autójuk legfo”képpen semmilyen marad. Olyan lesz, mintha. De nem olyan.
Marcus Aurelius lovas szobrát is kikezdték a pöfögö bélgázaikkal. Néhány éve elvitték, kijavítják, konzerválják, olyan lesz, mint egy befött, most üres a talapzata. A nagy emberi természettudományunk, mely elpusztítja a pineát, elferto”zi a tengereket, meggyilkolja a pálmát, likacsossá marja a márványt és nagyokat harap a bronzból, ugyanakkor leheto”vé teszi, hogy a pusztuló kultúra kegytárgyait átmentsük egy olyan holnapba, mely az örök ido”k élményét már hallomásból se ismeri többé, hanem csak holnapot, holnapot liheg. Holnapnál nem lát tovább.

Publisher: Szépirodalmi Könyvkiadó, Budapest
Source of the quotation  p. 34–37.

Péter Nádas
De levensloper
Boek over een jaar
(Dutch)

Eerst de zee, hier vanuit de hoogte.
Tien jaar geleden moest men aan het vervuilde strand van Ostia een heftige walging overwinnen om in zee te kunnen zwemmen. Men liep een eindje het water in, wierp zich in het aanbeden oerelement en kwam na een meter of vijftig, wanneer de bodem onder de voeten al verdwenen was, in het overvloedig op de deining dansende, taaie, glibberige, lillende vuil terecht. De grote vraag was altijd: zal ik met gesloten ogen verder zwemmen, veinzend niet te zien en niet te voelen wat ik zie en voel, of doe ik dit met de ogen open? De andere grote vraag: zal ik teruggaan of verder zwemmen in deze vuiligheid, in de hoop dat die op een gegeven montent achter de rug is? Wat de golven naar de kant spoelen wordt door de kant teruggeworpen naar waar diep en ondiep water elkaar ontmoeten. In de zee vegen gelijktijdig twee bezems. Maar zoveel vuiligheid kan ook de grote plas niet verstouwen, hij wil het uitspuwen maar krijgt het niet op de kant; het wordt door de branding teruggeslagen.
Dan de pijnbomen, nog altijd hier vanuit enige hoogte.
In Rome verstikken en sterven de palmen. Op de binnenplaats van het hotel staat er een, het lijkt alsof hij alleen het hoofd laat hangen maar hij is geknakt en zijn trotse, waaiervormige kroon is uitgedroogd. Of misschien is eerst die kroon uitgedroogd en brak de boom pas daarna zijn nek. Eiken en sparren heb ik wel eens zien sterven, maar ik heb geen idee hoe de doodsstrijd van palm en pijnboom eruitziet.
Ze golft en dreunt, deze reusachtige stad, ze beeft en knarst, siddert in een nevel van giftige gassen, ze gaat ten onder in de teruggeworpen golven van haar eigen levensbloed.
Voor mij zijn auto’s in de eerste plaats een esthetisch probleem. Ze passen niet in het beeld dat mijn ogen zich wensen. Ik zie in elk motorvoertuig een dilettanterig gewrocht, een stumperig lapwerk en ik begrijp niet hoe ik tussen deze dingen verzeild ben geraakt. Ze zijn te veel gedacht vanuit het materiaal om op een natuurlijke manier materiaalgetrouw te kunnen zijn. Een gebouw staat verschillende eeuwen en een straat toont de hand van vroegere bouwmeesters, ook als van hun gebouwen al niets meer overeind staat: op de plaats van een gebouw komt een ander gebouw en zo blijft het oorspronkelijk patroon bewaard. Boombladeren vallen elk jaar en vergaan. Een auto daarentegen leeft niet, hoewel hij zich een tijdje voortbeweegt, en hij vergaat ook niet. De auto heeft niets bewaard van de kar, noch van de karos of van de calèche (waarin Tsjitsjikov arriveerde). De aanblik van een half gekantelde, door de wormen aangevreten en door de kippen bevuilde, van een wiel beroofde, in een hoek van een boerenerf achtergelaten kar ontroert want zo zal ook mijn lichaam sterven. Maar een gruwelijker aanblik dan die van het uitgebeende karkas van een auto is nauwelijks denkbaar. Een autokerkhof bezit nog geen greintje natuurlijke waardigheid. Hier liggen geen in hun ontbinding achtergelaten voorwerpen maar de lege karkassen van uitgescheten ideeën.
Het idee van vooruitgang en snelheid was veelbelovend maar bleef ver afstaan van alles wat we vroeger natuur noemden. Het denken behielp zich door te beweren dat er een primaire natuur was, de machtige, en een secundaire, die van ons. Weliswaar lukte het deze twee te scheiden, maar al spoedig bleek dat die secundaire niet bestond, wij kunnen de machtige niet verslaan, zoals we gehoopt hadden. De auto is niets anders dan het concrete resultaat van een in pijn en hoop gebaarde vrijheidsgedachte, en wij allen die erin plaatsnemen zijn de gevangenen van deze tegennatuurlijke gedachte. De gevangenen van de natuur bewegen zich in hun auto’s door het landschap dat overeenkomstig hun behoeften is platgewalst; gelukzalig zitten ze achter het stuur van hun isoleercellen. Auto’s zijn lelijk. Van een dwaalidee kan men niet verwachten dat ze mooi is. Een mooie auto bestaat niet. Beter gezegd: hoe mooier een auto probeert te zijn, des te zichtbaarder wordt de krampachtige poging het ding eruit te laten zien als een koets, een tor, een schip of een wapperende doek in de wind, om tenminste ergens op te lijken. Voor mij zijn de meest lachwekkende auto’s die auto’s die er vooral als een auto uit willen zien. Want hoe zeer sluwe ontwerpers zich ook uitsloven, hun auto lijkt vooral nergens op. Hij lijkt alsof. Maar is het niet.
Ook het standbeeld van Marcus Aurelius te paard is aangevreten door hun knetterende darmgassen. Een paar jaar geleden is het weggehaald om te worden gerestaureerd, verduurzaamd, het wordt een conserven-standbeeld, nu is de sokkel leeg. Onze machtige natuurwetenschappen die de pijnbomen vernietigen, de zeeën vervuilen, de palmen vermoorden, het marmer aanvreten en grote stukker uit het brons rukken, maken het tegelijkertijd mogelijk dat de relikwieën van een ten onder gaande cultuur gered worden voor een toekomst die geen herinnering meer heeft aan de antieke tijden, zelfs niet van horen zeggen, en alleen nog maar morgen hijgt. Zonder verder vooruit te kijken.

Rob Visser
Publisher Van Gennep, Amsterdam
Source of the quotation    p. 27-30.

Péter Nádas (born 1942 in Budapest) is a Hungarian writer. He worked as a dramaturg and photographer, and his first novel The End of a Family Story was censored because of some of its themes.
Nádas’ other novels include Lovely Tale of Photography and Book of Memories, which is considered as his most important work. Death is a recurrent theme in Nádas’ work, and his writing has been described as intellectual, detailed, strong and innovative but also demanding.  

► Source: BABELMATRIX

fleursdumal.nl magazine

More in: Nádas, Péter