Tacita Dean in Museum De Pont Tilburg

Museum De Pont Tilburg

Tacita Dean

Michael Hamburger

27 november 2010 – 23 januari 2011

Tacita Dean behoort, samen met kunstenaars als Gillian Wearing, Steve McQueen en Sam Taylor-Wood, tot de generatie van jonge Britse film- en videokunstenaars die de laatste jaren aandacht krijgt. De fascinatie voor film is overigens niet tot Engeland beperkt en wordt mede gevoed door de komst van nieuwe, digitale technieken. Door de grote veranderingen die in het medium plaatsvinden worden kunstenaars uitgedaagd om de filmische mogelijkheden en eigenschappen als het ware opnieuw te ontleden. Ook in het werk van Tacita Dean zijn verwijzingen naar de praktijk en de traditie van de film herkenbaar, terwijl zij tegelijkertijd nieuwe narratieve en associatieve mogelijkheden ontwikkelt.

In de collectie van De Pont bevinden zich Der Jungbrunnen (1998) – waarin verschillende elementen (film, fotografie en tekening) in één installatie geïntegreerd zijn – en de korte 16mm film Disappearance at Sea I (1996). Deze film begint met een close-up van de lampen van een vuurtoren. In het ritme van de langzaam ronddraaiende lens en begeleid door een geraas dat kennelijk door het mechanisme wordt veroorzaakt, flitst het verblindende licht over het doek. Na enkele minuten verandert het beeld. Het wordt nu grotendeels in beslag genomen door een avondlijke zee en lucht, waarbij de horizon nog net binnen het bereik van de vuurtoren ligt. Over het panorama glijdt in regelmatige intervallen een zwakke bundel licht. Bijna ongemerkt vermindert het licht, totdat de nacht en een gitzwarte zee het beeld hebben overgenomen. Het geluid van de ronddraaiende lens van de vuurtoren blijft echter de film beheersen, ook wanneer voor het oog niets meer waarneembaar is en de film, zo schreef een criticus, ‘een herinnering van zichzelf wordt, oplost in een duisternis die niet langer die van de film, maar het werkelijke duister in de projectiezaal is.’

Aan de basis van dit werk ligt de poging van Tacita Dean om de gebeurtenissen rond de dood van een zeezeiler te reconstrueren. De feiten dateren uit 1968 en vormen het verwarrende en bizarre verhaal van een man die met achterlating van vrouw en kinderen, als in een wanhopig verlangen om iets groots te verrichten, onervaren en slecht voorbereid, en opgezweept door de plaatselijke middenstand en magistratuur, aan een reis om de wereld begint en verdrinkt. Dean’s film raakt op poëtische wijze aan het gevoel van toenemende eenzaamheid en desoriëntatie dat deze man moet hebben ondervonden, maar is geconcentreerd en gedistantieerd genoeg om een meer algemene betekenis te krijgen.

Kenmerkend voor Tacita Dean is haar aandacht voor de relatie tussen beeld en geluid. In Disappearance at Sea I is het geluid van de vuurtoren een dragend element achter de beelden, waarbij de waarneming van dat geluid ook voor de kijker van realiteit naar verbeelding lijkt te verschuiven. Soms is geluid het directe onderwerp van Dean’s werk. Een werk als Foley Artist (1996) bijvoorbeeld, concentreert zich op het verschijnsel van de ‘soundtrack’ en op het uitstervende ambacht van het kunstmatig produceren van filmgeluid. Het is een complex werk waarin verschillende verhaallijnen door elkaar lopen en waarin je tegelijkertijd twee geluidskunstenaars aan het werk ziet, die de bij de beelden behorende geluiden tot stand brengen. Ze doen dat op basis van een script en met behulp van simpele attributen als stokken, natte kranten en lappen textiel – zaken die, op bijna komische wijze, ver van de ‘realiteit’ van de filmbeelden verwijderd zijn.

Naast films en foto’s maakt Tacita Dean tekeningen, die zij in recente werken in onderlinge samenhang presenteert. Ze zijn met kalk op schoolbord gemaakt en hebben zowel de functie van storyboard als van still, van vastlegging achteraf. In Der Jungbrunnen geeft een schoolbordtekening het verband met Lucas Cranach’s gelijknamige schilderij uit 1546 aan, terwijl de tekening tegelijkertijd de idee van ruimte en beweging voor de film Gellért verkent. Deze film werd opgenomen in het thermale vrouwenbad van Hotel Gellért in Boedapest en vormt onderdeel van de installatie. Cranach’s verwijzing naar de genezende en verjongende kwaliteiten van het water – Der Jungbrunnen laat zich vertalen als ‘bron van eeuwige jeugd’ – krijgt bij Dean een fascinerende parallel in de robuuste beelden van de badende vrouwen. Door de onderlinge samenhang van tekening, foto’s en film binnen de installatie, komt het thema van de tijd op verschillende manieren naar voren: Cranach’s tijd tegenover de huidige tijd, het filmische verloop tegenover het statische en momentele van de fotografie en tenslotte, het tijdloze van de handelingen van het baden zelf.

Toen Tacita Dean opdracht kreeg om een werk te maken in relatie tot de schrijver W. G. Sebald, nam zij diens vriend, de dichter en vertaler Michael Hamburger, als onderwerp. Sebald beschrijft in zijn boek The Rings of Saturn hoe hij Hamburger ontmoet. Haar 28 minuten durende film Michael Hamburger (2007) die De Pont in 2009 aankocht is vooral gericht op Hamburger’s liefde voor appels en op de boomgaard die hij zelf aanlegde bij zijn huis in Suffolk, gebruik makend van appelpitten die hij had gevonden of gekregen. Het grote huis en de omringende wilde tuin, het zonlicht, de huilende wind en het verschijnen van een regenboog dienen als metafoor voor de man als dichter.

“Although Hamburger is said to have despaired of reviews of his poetry which declared that he was ‘better known as a translator,’ we might detect a similar deprecation of his self, by himself, in the film which shares his name. Unwilling, perhaps unable, to talk of his past and his migrations, most especially fleeing Nazism in 1933, he talks poignantly, instead, of his apple trees, of where they have come from, and of their careful cross-breeding. Purity is dismissed, and one senses with an awkward pathos that the poet is translating himself.”  Jeremy Millar in ‘Waterlog’, Castle Museum, Norwich.

Museum De Pont Tilburg
Tacita Dean
Michael Hamburger
27 november 2010 – 23 januari 2011

fleursdumal.nl magazine

More in: Exhibition Archive, FDM Art Gallery