Biografie Willem Elsschot door Vic van de Reijt verschenen
Biografie Willem Elsschot
door Vic van de Reijt
4 maart 2011
Elsschot. Leven en werken van Alfons De Ridder is het levenswerk van letterkundige Vic van de Reijt. Willem Elsschot (pseudoniem van Alfons de Ridder) (1882-1960) werd bekend als schrijver maar was vóór alles reclameman. Zijn zakelijke correspondentie overtreft in omvang vele malen zijn literaire brievenproductie. Vic van de Reijt kreeg toegang tot het zakelijke archief van Alfons De Ridder, en zocht uit hoe het zakenleven de schrijver beïnvloed heeft.
Vic van de Reijt, Elsschot. Leven en werken van Alfons De Ridder, Athenaeum – Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2011, 400 blz., 29,95 euro, ISBN 978-90-253-6812-8
Willem Elsschot
Willem Elsschot is het pseudoniem van Alfons de Ridder. Geboren in Antwerpen als zoon van een bakker doorloopt de kleine Alfons met goed gevolg de lagere school en gaat naar het Athenée Royal. Daar blijkt hij niet goed genoeg mee te kunnen komen, omdat een groot aantal vakken in het Frans gegeven wordt, een taal die hij in tegenstelling tot veel van zijn medeleerlingen niet van huis uit heeft meegekregen. Dankzij zijn leraar Nederlands Pol de Mont ontwikkelt hij een grote liefde voor de literatuur. Dit kan niet verhinderen dat De Ridder in 1898 zonder diploma van school verwijderd wordt. Toen had hij al wel zijn eerste gedicht geschreven. In 1899 ontmoet de negentienjarige De Ridder op de kermis Fine. Zij raakt zwanger van hem. In 1901 wordt hun zoon Walter geboren. Inmiddels is De Ridder toegelaten tot het Hoger Handelsinstituut. Hij bezit nog niet de middelen om Fine te huwen. Terwijl hij zijn opleiding afmaakt, blijft Fine met Walter bij haar ouders wonen. De Ridder gaat de handel in, en vertrekt in 1906 naar Parijs. Dankzij goede handelsbetrekkingen met de Schiedamse scheepswerf Gusto kan hij in 1907 verhuizen naar Nederland. Hij trouwt met Fine en gaat met zijn gezin in Rotterdam wonen. Aan zijn collega’s vertelt hij veel over zijn periode in Parijs. Zijn collega Anna van der Tak spoort hem aan deze verhalen op te schrijven, hetgeen in 1913 resulteert in de publicatie van Villa des Roses als feuilleton in het tijdschrift Groot Nederland. De Ridder gebruikt hierbij voor het eerst zijn pseudoniem Willem Elsschot. Inmiddels is het gezin teruggekeerd naar België, Brussel. Na de Duitse inval zoeken zij een veilig onderkomen in Antwerpen, waar hij als secretaris van het Oogstbureel gaat werken. In 1933, nadat voor het eerst tien gedichten van Elsschot in Forum gepubliceerd zijn (waaronder zijn beroemdste gedicht Het huwelijk, met daarin de onvergetelijke regels: ‘Maar tussen droom en daad/ staan wetten in de weg/ en praktische bezwaren’) wordt Elsschot bezocht door Menno ter Braak, redacteur van Forum. Dichter Jan Greshoff moedigt Elsschot aan tot publicatie van Kaas (1933). In de Tweede Wereldoorlog is het voor Elsschot moeilijk zijn gezin te onderhouden. In 1941 komt hij in contact met Snoeck-Ducaju & Zoon, de uitgever van Snoeck’s Almanakken. Elsschot houdt zich bezig met de promotie van de almanakken. Zijn literaire carrière ontwikkelt zich intussen gestaag. Totdat hij in 1947 een gedicht schrijft over collaborateur August Borms. Het gedicht verwoest Elsschots reputatie. Hij breekt verbitterd zijn schrijversactiviteiten af en wijdt zich geheel aan het zakendoen. Het is voor Elsschot dan ook een complete verrassing dat hij in 1951 de Constantijn Huygensprijs toegekend krijgt voor zijn literaire oeuvre. In 1957 verschijnt Elsschots Verzameld werk, dat in korte tijd drie drukken krijgt. Op 31 mei 1960 zakt Elsschot op straat in elkaar en overlijdt korte tijd later.
Een fragment uit Elsschot. Leven en werken van Alfons de Ridder van Vic van de Reijt
DANK U, HEREN, de laatste jaren 1950-1960
Kort samengevat zijn levens altijd triest. Zo ook dat van Alfons De Ridder, bakkerszoon gezegend met grote intelligentie, die desondanks op zijn zestiende zonder diploma de middelbare school verliet. Zwierf daarna door Antwerpen, schreef middelmatige verzen en maakte op zijn achttiende een leeftijdgenote zwanger – en ongelukkig. Voltooide alsnog een studie in de handels- en consulaire wetenschappen, week uit naar Parijs en daarna naar Rotterdam. Schreef inmiddels mooie verzen, die ongepubliceerd bleven. Aanvaardde een betrekking als handelscorrespondent en huwde alsnog zijn jeugdliefde. Schreef onder het pseudoniem Willem Elsschot een mooie roman en maakte daarna carrière als directeur-uitgever van een Wereldtijdschrift, waaraan door de Eerste Wereldoorlog een einde kwam. Werd na die oorlog succesvol als vennoot bij een goedlopend reclamebureau, maar mislukte als schrijver. Begon een eigen zaak in de jaren dertig en brak alsnog door als literair auteur, totdat opnieuw een oorlog tussenbeide kwam. Bouwde tijdens en na de oorlog zijn zaak opnieuw op en kreeg wederom erkenning als schrijver. Totdat een gedicht over een collaborateur zijn reputatie besmette. Werkt sindsdien uitsluitend in de reclame.
Het schrijven verving voor De Ridder het geloof, waaraan het hem volstrekt ontbrak. Nu dat schrijverschap was weggevallen, kwam er leegte en ontevredenheid voor in de plaats. Zelfs het zakenleven, hoe succesvol ook, bood niet langer soelaas, want dat succes bestond uitsluitend bij de gratie van zijn zelfrespect als literair auteur. Maar Elsschot was uitgeschreven, zoals hij herhaaldelijk liet weten: ‘Dat ik niet schrijf betekent dat ik in schrijven geen zin heb. En dàt betekent misschien dat ik op ’t ogenblijk niet schrijven kàn.’
► Bron website Uitgeverij Athenaeum
fleursdumal.nl magazine
More in: Historia Belgica, Willem Elsschot