Biënnale van Venetië: Nederlands Paviljoen met werk van Fiona Tan

53e Biënnale van Venetië

June 7 – November 22, 2009

Fiona Tan – Disorient

Ter gelegenheid van de 53ste Biënnale van Venetië presenteert het Nederlandse paviljoen het werk van Fiona Tan. De keuze voor de kunstenaar werd gemaakt door curator Saskia Bos, op uitnodiging van de Mondriaan Stichting en de werken werden in nauw overleg tussen kunstenaar en curator geplaatst.

De relevantie van Fiona Tans oeuvre wordt voor een groot deel bepaald door de manier waarop zij de micropolitiek van het individuele een stem en een gezicht geeft binnen de macropolitiek van onze globale cultuur; haar oeuvre wordt in veel landen herkend en gezien als metafoor voor het onderzoeken van hybride identiteit.

Fiona Tan (geb.1966) woont al meer dan 20 jaar in Nederland en heeft er gestudeerd. Als dochter van een Chinese vader en een Australische moeder, geboren in Indonesië, onder het repressieve regime verdreven naar Australië, lijkt haar biografie op die van immigrantenkinderen of kinderen van de diaspora. “A professional foreigner” noemt ze zich, “met een identiteit die gedefinieerd wordt door datgene wat ik niet ben”.
Tans werk speelt in op wat in de kunstgeschiedenis “Provenance” (herkomst) wordt genoemd, de titel van een van haar meest recente installaties.
”D’où venons nous?” schreef Gauguin in 1897 op een schilderij dat hij in Tahiti maakte, “waar komen wij vandaan”, maar hij schreef ook “waar zijn wij nu, waar gaan wij heen?” Tan stelt schijnbaar alleen de eerste vraag, de andere vragen zijn impliciet aanwezig.
In haar werken, die al van begin af aan de aandacht trokken en snel op prominente plekken getoond werden, gaat het nooit letterlijk om het zoeken naar waarheid of identiteit: op verschillende manieren weet zij processen van herinnering en verhaallijnen te deconstrueren en aan te vullen, al dan niet met behulp van gevonden filmfragmenten die de geschiedenis levend maken, maar ook lijken te bevragen.

Voor het Nederlands paviljoen op de 53ste Biënnale van Venetië heeft Fiona Tan het project Disorient ontwikkeld, dat bestaat uit drie verschillende werken die zo gekozen en geïnstalleerd zijn dat zij elkaar versterken en aanvullen.

Provenance is gebaseerd op zeventiende-eeuwse schilderijen in het Rijksmuseum in Amsterdam. Fiona Tan was uitgenodigd te werken met de collectie van het museum, vanwege haar filmisch onderzoek naar de mate waarin onze perceptie is gevormd door onze eigen culturele achtergrond en wat wij daarvan projecteren op de ander.
Hoewel geïnspireerd op portretschilderkunst uit de Gouden Eeuw zijn de filmportretten geen nabootsingen van schilderijen: elk portret is een loop van drie tot vijf minuten. De films worden gelijktijdig getoond op zes kleine LCD-schermen, die op ooghoogte aan de wand hangen, als schilderijen in een museum.
De individualiteit van de geportretteerden komt misschien het sterkst tot uitdrukking wanneer zij via de camera voor enkele ogenblikken oogcontact leggen met het publiek, net lang genoeg om de indruk te wekken dat niet wij naar hen kijken maar zij naar ons.

Rise and Fall is een projectie op een dubbel scherm, ongebruikelijk vanwege de verticale oriëntatie. Hier vraag Tan ons stil te staan bij de vergankelijke en tegenstrijdige aard van de menselijke beleving; dat we met iedere beweging zowel opstaan als vallen; met iedere herinnering onthouden we en vergeten we; en met iedere ontmoeting komen we samen en gaan we uit elkaar. Deze kennis biedt geen troost, geen openbaring ter herdefiniëring van ons denken en ons doen. We blijven achter, zoals het personage in Rise and Fall, met een melancholisch besef van het verstrijken van de tijd, de daden die het voortbewegen van de tijd markeren en de herinneringen die we creëren om aan die kennis betekenis te geven.
De herinnering wordt in dit werk in beweging vertaald, in het scherpstellen van een camera of een verschuiving in de diepte van de focus. We zien de herinnering een bepaalde vorm en configuratie aannemen, maar dan wordt de focus meegetrokken door de stroming, door het getij, door krachten die even aanhoudend als onzichtbaar zijn.

Disorient
Al eerder had Fiona Tan zich indirect met Venetië beziggehouden, door aan Italo Calvino’s teksten te refereren die Marco Polo’s reizen memoreren. Voor haar nieuwste film heeft zij de originele tekst gebruikt om een actuele confrontatie aan te gaan met het tijdperk waarin Venetië een strategisch centrum van de wereld was.
Het vertrekpunt voor dit nieuwe werk was om Marco Polo’s beschrijvingen van 700 jaar geleden te confronteren met beelden van het heden in haar eigen associatieve montage. De voice-over van de installatie bestaat uitsluitend uit citaten uit Marco Polo’s The Travels.
Tan verbindt de dertiende-eeuwse handelsmacht van Venetië met Edward Saïds oriëntalisme: het onvermogen van het ‘Westen’ om zich werkelijk te verplaatsen in het wezen van het ‘Oosten’. Marco Polo’s reisverslag wordt daarmee door Tan naar onze eigen tijd vertaald. Ze wijst niet alleen op de eeuwenlange eenzijdige beeldvorming van het Oosten door het Westen, maar benadrukt ook dat het Westen zich moet heroriënteren.

Tan: “Het gebrek aan begrip voor andere culturen en samenlevingen, de onwil van mensen om zich te verdiepen in en te leren over andere gebruiken en andere religies is vandaag de dag nog net zo relevant en tragisch als zevenhonderd jaar geleden. Het oude, ook al is het vertekend en verdraaid, kan onverwachte, waardevolle inzichten in het huidige, het nieuwe bieden. Het geweld van machtige staten tegen andere landen en mensen in naam van de wereldvrede zou je met reden koloniale agressie in een nieuw jasje kunnen noemen. Zelfs in onze tijd wordt steeds weer voorrang gegeven aan handel en economisch winstbejag boven rechtvaardigheid, gezond verstand en menselijk mededogen.
Het verhaal van Marco Polo loopt in sommige opzichten parallel aan mijn eigen levensverhaal, zij het dan in de omgekeerde richting. Toevallig was ik ook zeventien toen ik voor het eerst naar Europa kwam en nu ben ik tweeënveertig. De jonge Marco intrigeert me, maar ergert me ook. Hij belichaamt in veel opzichten de ideale reiziger: hij is geen krijgsman of politicus, hij heeft geen doel, geen uiteindelijke bestemming. Ik doe mijn best om de toekomst voor me te zien voorbij de beperkende tweedeling van Oost en West (die altijd Oost versus West impliceert). En zodoende is een verloren gegaan en sterk veranderd historisch document van meer dan 700 jaar oud mijn uitgangspunt voor een nieuw en hedendaags kunstwerk. Venetië is, letterlijk en figuurlijk, mijn vertrek- en aankomstpunt, en deze koopman van Venetië is mijn onwaarschijnlijke gids.”

Publicatie Fiona Tan – Disorient
ISBN 978-3-86828-068-5

Website: www.fionatanvenice.nl

fleursdumal.nl magazine for art & literature

More in: Exhibition Archive